Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Βιολογίας των Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεων Γενικού Λυκείου.

---

Υπουργική Απόφαση Αριθμ. 144611/Δ2/2021

ΦΕΚ 5341/Β/17-11-2021

Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Βιολογίας των Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεων Γενικού Λυκείου.

Η ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΣ

ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Έχοντας υπόψη:

1. Την περ. α της παρ. 2 του άρθρου 42 του ν. 4186/2013 «Αναδιάρθρωση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και λοιπές διατάξεις» (Α΄ 193).

2. Την υποπ. ββ της περ. α της παρ. 3 του άρθρου 2 του ν. 3966/2011 «Θεσμικό πλαίσιο των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων, Ίδρυση Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Οργάνωση του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων ’’ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ’’ και λοιπές διατάξεις» (Α΄ 118).

3. Το άρθρο 175 του ν. 4823/2021 «Αναβάθμιση του Σχολείου, ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών και άλλες διατάξεις» (Α΄ 136).

4. Το άρθρο 90 του κώδικα Νομοθεσίας για την Κυβέρνηση και τα Κυβερνητικά όργανα που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του π.δ. 63/2005 (Α΄ 98), το οποίο διατηρήθηκε σε ισχύ με την παρ. 22 του άρθρου 119 του ν. 4622/

2019 (Α΄ 133).

5. Το π.δ. 81/2019 «Σύσταση, συγχώνευση, μετονομασία και κατάργηση Υπουργείων και καθορισμός των αρμοδιοτήτων τους - Μεταφορά υπηρεσιών και αρμοδιοτήτων μεταξύ Υπουργείων» (Α΄ 119).

6. Το π.δ. 84/2019 «Σύσταση και κατάργηση Γενικών Γραμματειών και Ειδικών Γραμματειών/Ενιαίων Διοικητικών Τομέων Υπουργείων» (Α΄ 123).

7. Το π.δ. 2/2021 «Διορισμός Υπουργών, Αναπληρωτών Υπουργών και Υφυπουργών» (Α΄ 2).

8. Την υπό στοιχεία 168/Υ1/08-01-2021 απόφαση του Πρωθυπουργού και της Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων με θέμα «Ανάθεση αρμοδιοτήτων στην Υφυπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ζωή Μακρή» (Β΄ 33).

9. Την υπό στοιχεία 104671/ΓΔ4/27-09-2021 υπουργική απόφαση «Πιλοτική Εφαρμογή Προγραμμάτων Σπουδών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση» (Β΄ 4003).

10. Τις υπ’ αρ. 55/14-10-2021 και 56/21-10-2021 πράξεις του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

11. Το γεγονός ότι από την παρούσα απόφαση δεν προκαλείται δαπάνη, σύμφωνα με την υπό στοιχεία Φ.1/Γ/740/140619/B1/03-11-2021 εισήγηση του άρθρου 24 του ν. 4270/2014 (Α΄ 143) της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, αποφασίζουμε:

 

Άρθρο μόνον

Το Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Βιολογίας των Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεων Γενικού Λυκείου ορίζεται ως εξής:

Α. ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Η Βιολογία ως επιστήμη της ζωής

Η Βιολογία, ως επιστήμη της ζωής, μελετά τα φαινόμενα και τις διαδικασίες της ζωής, δηλαδή τους οργανισμούς στο περιβάλλον όπου ζουν, ενώ ένα μεγάλο τμήμα των μελετών αυτών αφορά έμμεσα ή άμεσα τον ίδιο τον άνθρωπο. Η Βιολογία, όπως και οι υπόλοιπες φυσικές επιστήμες (Φ.Ε.), αποτελεί σημαντικό κομμάτι του επιστημονικού πολιτισμού, καθώς οι σύγχρονες εφαρμογές της συνεισφέρουν σημαντικά τόσο στον άνθρωπο, όσο και στο έμβιο και άβιο περιβάλλον του πλανήτη. Στο γνωστικό αντικείμενο της Βιολογίας, υπό την εκπαιδευτική του διάσταση, έχουμε σε ισχύ κοινές πρακτικές και παραδοχές όλων των Φ.Ε., όπως η εκκίνηση από την εμπειρική γνώση και η λογική πορεία για τον έλεγχο μιας υπόθεσης.

Η επιστημονική μέθοδος της Βιολογίας προϋποθέτει τη συλλογή εμπειρικών πληροφοριών και την αξιολόγησή τους για την ερμηνεία των βιολογικών φαινομένων ή διαδικασιών.

Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν και σημαντικές διαφορές της Βιολογίας από τις υπόλοιπες Φ.Ε., που προκύπτουν από την πολυπλοκότητα οργάνωσης και ρύθμισης των έμβιων όντων, από την ισχύ του τυχαίου γεγονότος και την πιθανότητα, αλλά και την ποικιλομορφία και τέλος από τη δυνατότητα ερμηνείας των βιολογικών φαινομένων στα διαφορετικά επίπεδα οργάνωσης της ζωής (π.χ. ατομικό, πληθυσμιακό επίπεδο κ.λπ.).

Το γνωστικό αντικείμενο της Βιολογίας ως μορφωτικό αγαθό

Η διδασκαλία της Βιολογίας αποτελεί μορφωτικό αγαθό, καθώς εξασφαλίζει στους/στις μαθητές/- τριες τη δυνατότητα της επαφής και κατανόησης του φαινομένου της ζωής, αλλά και την πολυπλοκότητα και την εννοιολόγησή του ως τη βασική συνιστώσα του φυσικού περιβάλλοντος. Η μελέτη του φαινομένου της ζωής προσεγγίζεται ολιστικά και ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως μέρος ενός συνόλου, τα μέρη του οποίου αλληλεπιδρούν και συνυπάρχουν σε μια κατάσταση δυναμικής ισορροπίας.

Παράλληλα, η Βιολογία βοηθά τους/τις μαθητές/-τριες να αναπτύξουν δεξιότητες και να υιοθετήσουν θετικές στάσεις και συμπεριφορές, οι οποίες αναμένεται να καθοδηγούν τις επιλογές και τις αποφάσεις τους σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, σε σχέση με την ανθρώπινη ζωή, τη διαχείριση του περιβάλλοντος και την αειφόρο ανάπτυξη.

Στο νέο τοπίο που δημιουργείται από τις σύγχρονες κοινωνικές και τεχνολογικές προκλήσεις, αλλά και τις περιβαλλοντικές και υγειονομικές κρίσεις, η επιστήμη της Βιολογίας παρέχει το πλαίσιο όχι μόνο για την κατανόηση των προκλήσεων και των προβλημάτων, αλλά και για την εύρεση βιώσιμων προτάσεων επίλυσής τους.

Β. ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ

Γενικοί σκοποί

Τα αναμορφωμένα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ) Βιολογίας και των τριών τάξεων του Γενικού Λυκείου στοχεύουν αφενός μεν στη διασύνδεση των αρχών της Βιολογίας, ως επιστήμης, με τους σκοπούς και τους στόχους του Γενικού Λυκείου, αφετέρου δε στη διαμόρφωση ενός πλαισίου διδασκαλίας και μάθησης, που θα επιτρέψει στους/στις μαθητές/-τριες να επεκτείνουν τις γνώσεις τους από το Γυμνάσιο και να καταστούν επιστημονικά εγγράμματοι/-ες στο κρίσιμο πεδίο γνώσεων των βιοεπιστημών, αξιοποιώντας τις γνώσεις αυτές στην καθημερινή ατομική και κοινωνική τους ζωή μέσα στο πλαίσιο αξιών της αειφορίας για αλληλεγγύη, κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή. Πιο συγκεκριμένα, επιδιώκεται να εφοδιάσουν τον/τη μαθητή/-τρια με ικανότητες όχι μόνο να οικοδομεί τις βιολογικές γνώσεις του/της σε ένα συνεκτικό σύνολο, αλλά και να διαμορφώνει στάσεις σε ένα σύνολο πεδίων που εκκινούν από την προσωπική του/της υγεία, εκτείνονται στη σχέση του/της με τους άλλους και καταλήγουν στη σχέση του/της με την κοινωνία και το περιβάλλον, όπως ενδεικτικά αναφέρονται η αποφυγή αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η απόρριψη του ρατσισμού, η προστασία της βιοποικιλότητας κ.ά.

Πιο ειδικά, το αναμορφωμένο ΠΣ των Α΄ και Β΄ τάξεων επιδιώκει την εξασφάλιση της γενικής παιδείας των μαθητών/-τριών, ώστε να αποκτήσουν γνώσεις από την επιστήμη της Βιολογίας, να καλλιεργήσουν οριζόντιες δεξιότητες και να διαμορφώσουν στάσεις για την επίλυση προβλημάτων της καθημερινής ζωής και τη λήψη αποφάσεων ως κριτικά σκεπτόμενοι πολίτες με ατομική και δημόσια ευθύνη για θέματα όπως η διασφάλιση της υγείας, η ποιότητα ζωής και η οικολογική ισορροπία τώρα και στο μέλλον.

Οι μαθητές/-τριες ασκούνται μέσα από στοχευμένες δραστηριότητες στον επιστημονικό τρόπο σκέψης και στη διερευνητική προσέγγιση της μαθησιακής διαδικασίας με τη μικροσκοπική παρατήρηση, τη διεξαγωγή εργαστηριακών ασκήσεων, πειραμάτων, τη μελέτη πεδίου, την κατασκευή μοντέλων, καθώς και ατομικών ή και ομαδικών ερευνητικών εργασιών σύμφωνα με τους γενικούς και ειδικούς στόχους των Θεματικών Πεδίων. Επίσης, μελετούν κοινωνικοοικονομικές προεκτάσεις βιολογικών διαδικασιών και φαινομένων, αξιοποιώντας επιστημονικά δεδομένα, και προβληματίζονται για τα τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα στο πλαίσιο των κανόνων της βιοηθικής.

Τα Θεματικά Πεδία, οι Θεματικές Ενότητες, τα Προσδοκώμενα Αποτελέσματα και οι Ενδεικτικές Δραστηριότητες επιδιώχθηκε να έχουν συνοχή και σύνδεση μεταξύ τους, ώστε να διασφαλίζεται η συνέχεια της βιολογικής γνώσης, με σκοπό την αφομοίωσή της, αλλά και την αναπλαισίωσή της σε νέα γνώση. Οι Ενδεικτικές Δραστηριότητες σχεδιάστηκαν με τρόπο ώστε να εξυπηρετούν τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα. Συχνά δίνουν την ευκαιρία στο πλαίσιο της ομάδας για ανταλλαγή ιδεών, ανάπτυξη επιχειρηματολογίας, διατύπωση και διεύρυνση απόψεων, καθώς και προσωπικού αναστοχασμού, δηλαδή δίνεται η ευκαιρία για διαδικασίες μέσα από τις οποίες επέρχεται γνωσιακή σύγκρουση και απόκτηση νέας επιστημονικά τεκμηριωμένης γνώσης.

Το αναμορφωμένο ΠΣ Βιολογίας της Γ΄ τάξης του Γενικού Λυκείου, που απευθύνεται σε μαθητές/- τριες που επιλέγουν τις επιστήμες της υγείας για να συνεχίσουν στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση σε σπουδές σχετικές με την υγεία και τις βιοεπιστήμες, στοχεύει στην εμβάθυνση των θεμάτων της Βιολογίας. Έτσι, οι μαθητές/-τριες θα γνωρίσουν τη φύση της επιστήμης της Βιολογίας και τις τελευταίες εξελίξεις μέσα από αναφορές στην ιστορία της επιστήμης, τα επιτεύγματά της και τη σημασία τους για τη ζωή, την υγεία και το περιβάλλον, με απώτερο σκοπό συνειδητά να συνεχίσουν τις σπουδές τους στις βιολογικές επιστήμες και να συμβάλλουν στην εξέλιξή τους. Παράλληλα, θα τους δώσει τη δυνατότητα να προβληματιστούν για τις επιπτώσεις των σύγχρονων εφαρμογών και ανακαλύψεων της Βιολογίας, που ενδεχομένως να εγείρουν ηθικά ζητήματα και να προκαλούν τον βιοηθικό προβληματισμό.

Γενικοί στόχοι

Το νέο ΠΣ της Βιολογίας Λυκείου στοχεύει στην:

α) αδιάκριτη παροχή σε όλους/-ες τους/τις μαθητές/-τριες ίδιων δυνατοτήτων, ώστε να οδηγούνται σε προσωπική επιστημονική ανάπτυξη. Το νέο ΠΣ, μέσω της διασφάλισης απαραίτητου χρόνου, θα εξασφαλίζει τους/τις μαθητές/-τριες τις δυνατότητες για την απόκτηση κατάλληλου γνωστικού υπόβαθρου και την ανάπτυξη στάσεων και δεξιοτήτων που απορρέουν από την επαφή με την επιστήμη της Βιολογίας,

β) εξασφάλιση συνεκτικής επιστημονικής γνώσης, που θα διασφαλίζεται με την ομαλή μετάβαση από τη μια τάξη στην επόμενη, καθώς και διεπιστημονική θεώρηση των βιολογικών φαινομένων και επιτευγμάτων της σύγχρονης Βιολογίας,

γ) σύνδεση της επιστημονικής γνώσης με τη σύγχρονη καθημερινή ζωή και την κοινωνία,

δ) αδιάκριτη διασφάλιση της συμπερίληψης όλων των μαθητών-/τριών, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές/μαθησιακές ανάγκες,

ε) προώθηση της ενεργού συμμετοχής των μαθητών/-τριών με δημιουργία περιβαλλόντων μάθησης που θα διέπονται από τις αρχές της σύγχρονης διδακτικής μεθοδολογίας, όπως της διερευνητικής μάθησης και των βιωματικών και επικοινωνιακών προσεγγίσεων, ενθαρρύνοντας τον κριτικό στοχασμό και τη δημιουργικότητα,

στ) καλλιέργεια και ανάπτυξη γνωστικών, μεταγνωστικών και κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων και ικανότητα κριτικής σκέψης και επιχειρηματολογίας,

ζ) καλλιέργεια της ιδιότητας του πολίτη (πολιτειότητα), όπου οι μαθητές/-τριες ως αυριανοί πολίτες καλούνται να πάρουν αποφάσεις για το περιβάλλον, την υγεία, την ασφάλεια και γενικότερα για κάθε είδους πρόκληση που θα προκύψει από τις εφαρμογές της επιστήμης της Βιολογίας στην κοινωνία μας.

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Με τα αναμορφωμένα ΠΣ της Βιολογίας Λυκείου οι μαθητές/-τριες επιδιώκεται να αξιοποιούν τις γνώσεις της Βιολογίας ως βιολογικά εγγράμματοι μελλοντικοί πολίτες. Πιο συγκεκριμένα επιδιώκεται:

- να αποκτήσουν επιστημονικές γνώσεις και να κατανοήσουν τις επιστημονικές θεωρίες και πρακτικές,

- να αναπτύξουν πειραματικές δεξιότητες και να μπορούν να συζητούν τους περιορισμούς των επιστημονικών μεθόδων,

- να ερμηνεύουν φαινόμενα και καταστάσεις που παρατηρούν και βιώνουν ως μέρη του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος,

- να αναπτύξουν ενδιαφέρον για κοινωνικοεπιστημονικά θέματα με βιολογικό υπόβαθρο και μέσω της ενθάρρυνσης της προσωπικής έκφρασης και ανάληψης πρωτοβουλίας να συμβάλουν στην περαιτέρω μελέτη και εξέλιξή τους,

- να μπορούν να επικοινωνούν αποτελεσματικά, χρησιμοποιώντας τον λόγο της επιστήμης της Βιολογίας,

- να κατανοούν ότι η εφαρμογή της επιστημονικής γνώσης μπορεί να ωφελήσει τους ανθρώπους και το περιβάλλον και έτσι να διαμορφώσουν ένα αξιακό σύστημα που θα τους επιτρέπει να μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη στο μέλλον και να αναπτύξουν ικανότητες ενεργού πολιτειότητας,

- να κατανοούν τις πιθανές αρνητικές συνέπειες της ανορθόδοξης χρήσης των επιστημονικών επιτευγμάτων της Βιολογίας, να μπορούν να χρησιμοποιήσουν επιστημονικά δεδομένα και στοιχεία για την επίλυση προβλημάτων της καθημερινής τους ζωής, όπως θέματα υγείας, ποιότητας ζωής, οικολογικής ισορροπίας (δυνατότητα λήψης αποφάσεων, επιστημονικά συγκροτημένων για τα σύγχρονα ζητήματα που συνοδεύουν τις εφαρμογές της Βιολογίας στην καθημερινότητα),

- να αναπτύξουν αίσθημα ευθύνης για την προστασία της ζωής όλων των οργανισμών και να συμμετέχουν ενεργά σε δράσεις ενεργοποίησης και ευαισθητοποίησης της κοινωνίας για την αντιμετώπιση των σύγχρονων περιβαλλοντικών ζητημάτων και των υγειονομικών προκλήσεων.

Γ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ - ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ

Το ΠΣ περιέχει ενότητες οι οποίες εξετάζουν φαινόμενα, έννοιες, θεωρίες και διαδικασίες της Βιολογίας από το μοριακό επίπεδο στο κυτταρικό, στο επίπεδο του οργανισμού και των οικοσυστημάτων.

Μέσω των παραπάνω ενοτήτων επιδιώκεται η σύνδεση της Βιολογίας με την κοινωνία -σε συνδυασμό με ανακύπτοντα βιοηθικά ζητήματα- με τις άλλες Φ.Ε. και την καθημερινή ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, καθώς και η ανάδειξη των επιτευγμάτων των βιοεπιστημών με την αξιοποίηση της ιστορίας των Φ.Ε. και ιδιαίτερα της ιστορίας της επιστήμης της Βιολογίας.

Οι βασικές κεντρικές ιδέες του γνωστικού αντικειμένου της Βιολογίας του Γενικού Λυκείου, οι οποίες διατρέχουν το ΠΣ και στις τρεις τάξεις, είναι η δομική και ενεργειακή οργάνωση της ζωής, η ποικιλομορφία, η επικοινωνία, η διατήρηση και η εξέλιξη της ζωής σε όλα τα επίπεδα (από το κυτταρικό επίπεδο μέχρι το επίπεδο του οικοσυστήματος).

Συνοπτικά, το Πρόγραμμα Σπουδών της Βιολογίας ΓΕΛ ακολουθεί τους θεματικούς άξονες «Μελέτη των ζωντανών οργανισμών» (Α’ Λυκείου), «Οι ζωντανοί οργανισμοί στο περιβάλλον τους» (Β΄ Λυκείου) και «Βιολογία Συστημάτων: ανακαλύπτοντας τη Βιολογία από την αρχή» (Γ΄ Λυκείου).

Αναλυτικότερα, το περιεχόμενο του γνωστικού αντικειμένου για κάθε τάξη περιλαμβάνει τα ακόλουθα Θεματικά Πεδία/Θεματικές Ενότητες:

ΒΙΟΛΟΓΙΑ - Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ

Θεματικά ΠεδίαΘεματικές Ενότητες

1. Ζωντανοί οργανισμοί -  Εισαγωγικές έννοιες1.1 Ιδιότητες της ζωής

1.2 Βασίλεια - Οικογένειες - Γένη - είδη

1.3 Φυλογενετικά δέντρα

2. Φυτικοί οργανισμοί

2.1. Οργάνωση της ζωής2.1.1 Φυλογενετικό δέντρο φυτικών οργανισμών

2.1.2 Φυτικό κύτταρο

2.1.3 Μονοκύτταροι - Πολυκύτταροι φυτικοί οργανισμοί

2.1.4 Φυτικοί ιστοί

2.1.5 Όργανα φυτικών οργανισμών

2.1.6 Βλάστηση

2.2 Θρέψη2.2.1 Μεταβολισμός: Αναβολισμός - Καταβολισμός

2.2.2 Το ATP ως ενεργειακό νόμισμα

2.2.3 Κυτταρική αναπνοή στα φυτά

2.2.4 Φωτοσύνθεση - Διαπνοή

2.2.5 Φωτοσυνθετικές χρωστικές

2.3 Διατήρηση και συνέχεια της ζωής2.3.1 Αναπαραγωγή φυτικών οργανισμών

2.3.2 Μονογονική και αμφιγονική αναπαραγωγή

2.4 Ανταπόκριση στο περιβάλλον2.4.1 Τροπισμοί (φωτοτροπισμός, γεωτροπισμός κ.λπ.)

2.5 Κοινωνικοοικονομικές προεκτάσεις2.5.1 Φυτά οικονομικού ενδιαφέροντος

2.5.2 Κοινωνικοεπιστημονικά ζητήματα

3. Ζωικοί οργανισμοί

3.1 Οργάνωση της ζωής3.1.1 Φυλογενετικό δέντρο

3.1.2 Κύτταρο ζωικών οργανισμών

3.1.3 Ιστοί - Όργανα - Συστήματα ζωικών οργανισμών

3.2 Θρέψη3.2.1 Κυτταρική αναπνοή ως διαδικασία παραγωγής ενέργειας στους ζωικούς και το ATP ως ενεργειακό νόμισμα

3.2.2 Ετερότροφοι

3.2.3 Πεπτικό σύστημα στους ζωικούς οργανισμούς - Αναφορά στη συνεργασία με το κυκλοφορικό για τη μεταφορά θρεπτικών

3.2.4 Πεπτικό σύστημα στον άνθρωπο

3.2.5 Διατροφή και άνθρωπος

3.3 Συνέχεια της ζωής3.3.1 Αναπαραγωγή ζωικών οργανισμών

3.3.2 Τρόποι αναπαραγωγής

3.3.3 Μίτωση - Μείωση (γαμέτες)

3.3.4 Αναπαραγωγικό σύστημα στους ζωικούς οργανισμούς

3.3.5 Αναπαραγωγικό σύστημα στον άνθρωπο

3.3.6 Αναπαραγωγικό και υγεία στον άνθρωπο

3.4 Ανταπόκριση στο περιβάλλον3.4.1 Στοιχεία νευρικού συστήματος

3.4.2 Νευρικό σύστημα στα ζώα

3.4.3 Νευρικό σύστημα στον άνθρωπο - Εθισμοί - Εξαρτήσεις

3.5 Κοινωνικοοικονομικές προεκτάσεις3.5.1 Ζώα οικονομικού ενδιαφέροντος

3.5.2 Κοινωνικοεπιστημονικά ζητήματα

4. Μύκητες

4.1 Οργάνωση της ζωής4.1.1 Φυλογενετικό δέντρο

4.1.2 Κύτταρα μυκήτων

4.1.3 Μονοκύτταροι - Πολυκύτταροι μύκητες

4.2 Θρέψη4.2.1 Οι μύκητες ως ετερότροφοι οργανισμοί

4.2.2 Κυτταρική αναπνοή (αερόβιες συνθήκες)

4.2.3 Ζύμωση και μύκητες - Αλκοολική ζύμωση (αναερόβιες συνθήκες)

4.3 Συνέχεια της ζωής4.3.1 Αναπαραγωγή μυκήτων

4.4 Ανταπόκριση στο περιβάλλον4.4.1 Σύστημα υποδοχέων στους μύκητες

4.5 Κοινωνικοοικονομικές προεκτάσεις4.5.1 Οικονομικό ενδιαφέρον

5. Αρχαία - Βακτήρια

5.1 Οργάνωση της ζωής5.1.1 Φυλογενετικό δέντρο

5.1.2 Αρχαιοβακτήρια - Βακτήρια

5.1.3 Προκαρυωτικό κύτταρο

5.2 Θρέψη5.2.1 Φωτοσυνθετικά βακτήρια

5.2.2 Ετερότροφα βακτήρια

5.2.3 Κυτταρική αναπνοή (αερόβιες συνθήκες)

5.2.4 Γαλακτική ζύμωση (αναερόβιες συνθήκες)

5.3 Συνέχεια της ζωής5.3.1 Μονογονική - Διχοτόμηση

5.4 Ανταπόκριση στο περιβάλλον5.4.1 Ενδοσπόρια

5.5 Κοινωνικοοικονομικές προεκτάσεις5.5.1 Οικονομικό ενδιαφέρον

6. Πρώτιστα

6.1 Οργάνωση της ζωής6.1.1 Φυλογενετικό δέντρο

6.1.2 Κύτταρο - Δομή

6.2 Θρέψη6.2.1 Αυτότροφα - Ετερότροφα

6.2.2 Κυτταρική αναπνοή

6.3 Συνέχεια της ζωής6.3.1 Μονογονικά - Αμφιγονικά

6.4 Ανταπόκριση στο περιβάλλον6.4.1 Τρόποι ανταπόκρισης στο περιβάλλον

6.5 Κοινωνικοοικονομικές προεκτάσεις6.5.1 Οικονομικό ενδιαφέρον

ΒΙΟΛΟΓΙΑ - Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ

Θεματικά ΠεδίαΘεματικές Ενότητες

1. Ποικιλομορφία οργανισμών

1.1 Ταυτότητα γενετικής πληροφορίας1.1.1 Εισαγωγή: Γενετική και Ποικιλομορφία

1.1.2 Η γενετική πληροφορία

1.2 Λειτουργίες της γενετικής πληροφορίας1.2.1 Αντιγραφή

1.2.2 Μεταγραφή

1.2.3 Μετάφραση - Πρωτεΐνες

1.3 Μεταβίβαση της γενετικής πληροφορίας1.3.1 Οργάνωση της γενετικής πληροφορίας στον πυρήνα

1.3.2 Μεταβίβαση της γενετικής πληροφορίας

1.4 Η αλλαγή της γενετικής πληροφορίας ως παράγοντας ποικιλομορφίας1.4.1 Μεταλλαγές

1.4.2 Το παράδειγμα της αιμοσφαιρίνης

2. Σχέσεις οργανισμών στο φυσικό τους περιβάλλον

2.1 Οι σχέσεις μεταξύ των οργανισμών2.1.1 Εισαγωγικές έννοιες

2.1.2 Σχέσεις ανταγωνισμού

2.1.3 Σχέσεις τροφικές

2.1.4 Σχέσεις παρασιτισμού

2.1.4.1 Ιοί

2.1.5 Σχέσεις συμβιωτικές/αμοιβαιότητας

2.2 Διαδικασίες ρύθμισης βιολογικών συστημάτων2.2.1 Αυτορρύθμιση σε επίπεδο οργανισμού - Ομοιόσταση

2.2.1.1 Άμυνα - Ανοσοποιητικό/εμβόλια

2.2.2 Αυτορρύθμιση σε επίπεδο οικοσυστήματος - Ισορροπία

2.2.3 Διαταραχές οικοσυστημάτων - Διαχείριση - Αειφορία

3. Η εξέλιξη των οργανισμών

3.1 Φυσική Επιλογή3.1.1 Πώς εξελίσσονται οι οργανισμοί (Ο μηχανισμός της Φυσικής Επιλογής)

3.1.2 Παράγοντες που επηρεάζουν τη Φυσική Επιλογή

3.2 Κοινή καταγωγή3.2.1 Στοιχεία κοινής καταγωγής οργανισμών

3.2.2 Η εξέλιξη στο είδος: Το παράδειγμα της εξέλιξης του ανθρώπου

3.2.3 Η εξέλιξη στα διαφορετικά είδη: Το παράδειγμα του αναπνευστικού συστήματος (το αναπνευστικό σύστημα σε διαφορετικούς οργανισμούς)

ΒΙΟΛΟΓΙΑ - Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ

Θεματικά ΠεδίαΘεματικές Ενότητες

Ι. Εισαγωγή στη Βιολογία συστημάτων

Μετάβαση από την παραδοσιακή μελέτη στη Βιολογία συστημάτωνΠαραδείγματα βιολογικών προβλημάτων για την επίλυση των οποίων έχει διαφοροποιηθεί ο τρόπος/διαδικασία μελέτης και αντιμετώπισης.

Γονιδιωματική

Μεταγραφωμική

Πρωτεωμική

Μεταβολωμική

Συνδεωμική

Φαινωμική

 1. Γενετικό υλικό

1.1 Δομή και λειτουργία γενετικού υλικού1.1.1 Δομή DNA/RNA

1.1.2 Οργάνωση DNA προκαρυωτικών

1.1.3 Οργάνωση DNA ευκαρυωτικών (νουκλεόσωμα χρωματίνη, χρωμόσωμα)

1.1.4 Οργάνωση DNA/RNA ιών

1.1.5 Λειτουργίες γενετικού υλικού (αντιγραφή ως διαδικασία διατήρησης και μεταβίβασης της γενετικής πληροφορίας, αναφορά στο Κεντρικό Δόγμα της Βιολογίας και τον κυτταρικό κύκλο)

1.2 Μέθοδοι ανάλυσης1.2.1 Ιστορική αναδρομή στις μεθόδους ανάλυσης, αλληλούχηση DNA, PCR, ηλεκτροφόρηση, καρυότυπος

1.2.2 Χαρτογράφηση γονιδιωμάτων και Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος

1.3 Γονιδιωματική Προσδιορισμός μεγάλου μήκους ή/και του συνολικού γονιδιώματος1.3.1 Σύγχρονες μέθοδοι ανάλυσης: Μικροσυστοιχίες DNA, Αλληλούχηση του DNA Επόμενης Γενιάς, Μεγάλα Δεδομένα: Εργαλεία βιοπληροφορικής

1.3.2 Σύγκριση γονιδιωμάτων και εξέλιξη

2. Έκφραση της γενετικής πληροφορίας - Μεταγραφή

2.1 Μεταγραφή2.1.1 Διαδικασία μεταγραφής - Ρύθμιση στο επίπεδο της μεταγραφής σε προκαρυωτικούς και ευκαρυωτικούς οργανισμούς.

2.2 Μέθοδοι ανάλυσης2.2.1 Ιστορική αναδρομή μεθόδων ανάλυσης - Αποτύπωση κατά Northern, RT-PCR, αλληλούχηση RNA

2.3 Μεταγραφωμική Μελέτη μεταγραφωμάτων (σύνολο RNAs)2.3.1 Σύγχρονες μέθοδοι ανάλυσης: Μικροσυστοιχίες RNA, δημιουργία βάσεων δεδομένων, Μεγάλα Δεδομένα, Βιοπληροφορική

3. Έκφραση της γενετικής πληροφορίας - Πρωτεϊνοσύνθεση

3.1 Μετάφραση3.1.1 Διαδικασία μετάφρασης - Ρύθμιση στο επίπεδο της μετάφρασης και μεταμεταφραστικά

3.2 Δομή και λειτουργία πρωτεϊνών3.2.1 Διαμόρφωση της πρωτεΐνης στον χώρο, Μετουσίωση

3.2.2 Παραδείγματα πρωτεϊνών - Τα ένζυμα

3.2.3 Αλληλεπίδραση πρωτεϊνών με άλλα μόρια

3.3 Μέθοδοι ανάλυσης3.3.1 Ηλεκτροφόρηση πρωτεϊνών, ανοσοαποτύπωμα Western, ELISA

3.4 Πρωτεωμική Πρωτεϊνικό προφίλ κυττάρων σε σχέση με τη λειτουργία που επιτελούνΔισδιάστατη ηλεκτροφόρηση, Φασματομετρία, Μεγάλα Δεδομένα

4. Προέλευση των χαρακτηριστικών

4.1 Ποικιλότητα χαρακτηριστικών

- Κληρονομικότητα4.1.1 Γονοτυπικές και φαινοτυπικές αναλογίες σε διαφορετικές κατηγορίες γονιδίων (πολλαπλά αλληλόμορφα, θνησιγόνα, ατελώς επικρατή, συνεπικρατή, φυλοσύνδετα, ατελώς φυλοσύνδετα, ολανδρικά, φυλοπεριορισμένα, φυλοεπηρεαζόμενα)

4.2 Μεταλλαγές4.2.1 Είδη μεταλλαγών (γονιδιακές, χρωμοσωμικές), πολυμορφισμοί

4.3 Αλληλεπίδραση γενετικού υλικού-περιβάλλοντος4.3.1 Έκφραση γονιδίων και περιβάλλον

4.4 Επιγενετική4.4.1 Μεθυλίωση βάσεων, ακετυλίωση ιστονών

4.4.2 Παραδείγματα επιγενετικών μηχανισμών στους οργανισμούς

4.5 Μέθοδοι ανάλυσης4.5.1 Τεχνικές προγεννητικού ελέγχου

4.6 Φαινωμική4.6.1 3D φαινοτύπηση, Μεγάλα Δεδομένα

5. Μεταβολισμός 5.1 Μεταβολικές διαδικασίες5.1.1 Ορισμός και αρχές (διάσπαση - βιοσύνθεση ουσιών, παραγωγή ενέργειας)

5.1.2 Μεταβολικά μονοπάτια με συμμετοχή ενζύμων και άλλων μορίων - Παραγωγή μεταβολιτών

5.1.3 Μεταβολίτες ως λειτουργικά μόρια:

5.1.3.1 Σε βιοσυνθετικά μονοπάτια

5.1.3.2 Σε μονοπάτια κυτταρικής επικοινωνίας

5.2 Μέθοδοι ανάλυσης5.2.1 Φασματομετρία, χρωματογραφία, φασματοσκοπία

5.3 Μεταβολωμική5.3.1 Πρόγραμμα Ανθρώπινου Μεταβολώματος - Μεγάλα Δεδομένα

6. Κυτταρικές αλληλεπιδράσεις

6.1 Επικοινωνία6.1.1 Κυτταρική επικοινωνία

6.1.2 Κυτταρική σηματοδότηση

6.1.3 Χημική φύση μηνυμάτων

6.1.4 Νευρική ώση

6.1.5 Νευροδιαβιβαστές, ενδορφίνες, εγκεφαλίνες

6.2 Μέθοδοι ανάλυσης6.2.1 Ηλεκτρονική μικροσκοπία

6.3 Συνδεωμική6.3.1 Απεικόνιση και μελέτη των πολύπλοκων συνδέσεων στον εγκέφαλο του ανθρώπου και άλλων οργανισμών - μοντέλων

7. Πληθυσμός

7.1 Γενετική πληθυσμών7.1.1 Βιοποικιλότητα (ποικιλότητα ειδών, οικοσυστημάτων, γενετική ποικιλότητα)

7.1.2 Ισορροπία Hardy-Weinberg, πληθυσμιακό μέγεθος, ποικιλότητα, συχνότητα γονιδίων

7.1.3 Δυναμική πληθυσμών

7.1.4 Οι οργανισμοί στο οικοσύστημα - Ρύθμιση πληθυσμιακού μεγέθους - περιοριστικός παράγοντας Βιολογικός έλεγχος

7.2 Μεταγονιδιωματική7.2.1 Καταγραφή και μελέτη του γονιδιωματικού προφίλ της φυσιολογικής μικροχλωρίδας ή πληθυσμών μικροοργανισμών σε οικοσυστήματα

8. Σύγχρονες εφαρμογές της Βιολογίας στη βελτίωση της ποιότητας ζωής

8.1 Γενετική μηχανική8.1.1 Γενετική τροποποίηση, Κλωνοποίηση, Γονιδιακή θεραπεία, Μοριακά ψαλίδια

8.2 Εφαρμογές τεχνολογιών omics8.2.1 Κλινική διάγνωση και πρόγνωση ασθενειών

8.2.2 Φαρμακογονιδιωματική (εξατομικευμένη ιατρική)

8.2.3 Έλεγχος τοξικότητας φαρμάκων/τροφίμων

8.2.4 Μελέτες στις επιστήμες διατροφής (διατροφογενωμική)

Γενικοί στόχοι ανά τάξη Α΄ τάξη

Στην Α΄ τάξη, με θεματικό άξονα «Οι ζωντανοί οργανισμοί», επιδιώκεται οι μαθητές/-τριες να εμβαθύνουν σε Θεματικά Πεδία που περιλαμβάνουν τη μελέτη των βασικών λειτουργιών της ζωής στα διαφορετικά βασίλεια οργανισμών (από τα βακτήρια, τα πρώτιστα και τους μύκητες έως τα φυτά και τα ζώα).

Ειδικότερα, στην πρώτη Θεματική Ενότητα του εισαγωγικού Θεματικού Πεδίου παρουσιάζονται οι ιδιότητες των ζωντανών οργανισμών, ενώ στις επόμενες ενότητες του ίδιου πεδίου γίνεται αναφορά στην ανάγκη κατάταξης των οργανισμών σε ταξινομικές βαθμίδες σύμφωνα με συγκεκριμένα κριτήρια και στη σχηματική απεικόνιση των συγγενικών σχέσεων των ειδών με φυλογενετικά δέντρα. Οι μαθητές/-τριες ενημερώνονται, μέσα από δραστηριότητες, για την αξία της μελέτης των φυλογενετικών δέντρων στη διαπίστωση της κοινής καταγωγής των οργανισμών.

Στα επόμενα Θεματικά Πεδία, η παρουσίαση των θεμάτων ακολουθεί μια συγκεκριμένη επαναλαμβανόμενη πορεία, κατά την οποία παρουσιάζονται η θέση κάθε βασιλείου στο φυλογενετικό δέντρο των οργανισμών, η οργάνωση της ζωής (από το κύτταρο έως τον οργανισμό), η θρέψη, οι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν τη συνέχεια της ζωής, η αντίληψη των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων από τους οργανισμούς και η ανταπόκριση σε αυτά. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στις κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις των επιτευγμάτων της επιστήμης της Βιολογίας, ενώ παρατίθενται και παραδείγματα βιοηθικών ζητημάτων, όπως η ορθή χρήση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Τα πρώτα Θεματικά Πεδία αφορούν την ανάπτυξη των προαναφερθέντων θεμάτων στο Βασίλειο των Φυτών, ενώ με τη σειρά ακολουθεί η παρουσίασή τους στα ζώα, τους μύκητες, τα βακτήρια - τα αρχαία και τα πρώτιστα.

Η παραπάνω διάρθρωση έχει επιλεγεί με σκοπό να παρέχεται στους/στις μαθητές/-τριες η δυνατότητα συγκριτικής μελέτης των δομών και των λειτουργιών των οργανισμών των επιμέρους βασιλείων, ώστε να αναδεικνύονται οι εξελικτικές τους σχέσεις. Η προτεινόμενη διδακτική μεθοδολογία περιλαμβάνει δραστηριότητες βιωματικής μάθησης και ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, στις οποίες οι μαθητές/-τριες αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες. Διατυπώνουν τις υποθέσεις τους, διεξάγουν έρευνα και διαχειρίζονται πηγές πληροφόρησης για να συλλέξουν στοιχεία με τα οποία ελέγχουν τις υποθέσεις τους, καταλήγουν σε συμπεράσματα, τα εφαρμόζουν, συντάσσουν κείμενα, επικοινωνούν τα ευρήματά τους σε επίπεδο τάξης και ενδεχομένως σε επίπεδο σχολικής μονάδας.

Οι μαθητές/-τριες θα πρέπει να είναι ικανοί/-ές να:

- Αναγνωρίζουν τις βασικές ταξινομικές βαθμίδες των οργανισμών, ξεκινώντας από το Είδος και καταλήγοντας στα Βασίλεια των οργανισμών (Φυτά, Ζώα, Πρωτόζωα, Μύκητες, Βακτήρια/Αρχαιοβακτήρια).

- Μελετήσουν τις λειτουργίες της ζωής σε αντιπροσωπευτικούς οργανισμούς κάθε Βασιλείου, ώστε να διαπιστώσουν την εξέλιξη τόσο στα δομικά χαρακτηριστικά τους όσο και στις διαδικασίες της ζωής.

- Αναλύουν φυλογενετικά δέντρα και να εντοπίζουν τις εξελικτικές σχέσεις μεταξύ των οργανισμών.

- Συσχετίζουν τις λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού με εκείνες άλλων οργανισμών.

- Γνωρίζουν και να ευαισθητοποιούνται σχετικά με τις συνέπειες διαφόρων παραγόντων στην υγεία του ανθρώπου.

- Αναπτύξουν τον προβληματισμό τους γύρω από τη σχέση της Βιολογίας με διάφορους τομείς του κοινωνικού περιβάλλοντος και την ανάπτυξη κριτικής σχετικά με τις εφαρμογές και τη συμβολή της Βιολογίας στις προσπάθειες για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του σύγχρονου ανθρώπου.

Β΄ τάξη

Στη Β΄ τάξη, με θεματικό άξονα «Οι ζωντανοί οργανισμοί στο περιβάλλον τους», αναλύονται τα Θεματικά Πεδία της γενετικής ποικιλότητας και κατ’ επέκταση της μορφολογικής και βιοχημικής ποικιλότητας των οργανισμών, καθώς και οι αντίστοιχοι μηχανισμοί που τις παράγουν, ενώ η Θεωρία της Εξέλιξης λειτουργεί ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των οργανισμών, που εξηγεί τόσο τα κοινά χαρακτηριστικά τους όσο και τις μεταξύ τους διαφορές. Στην ίδια τάξη αναδεικνύεται ο ρόλος των μηχανισμών που εξασφαλίζουν τη δυναμική ισορροπία των βιολογικών συστημάτων, τόσο στα μεμονωμένα άτομα (ομοιοστατικοί μηχανισμοί) όσο και στο επίπεδο του οικοσυστήματος (μηχανισμοί αυτορρύθμισης), ώστε να διασφαλίζεται η διατήρηση της ζωής.

Στη Β΄ τάξη μελετώνται οι ζωντανοί οργανισμοί στο περιβάλλον τους, συσχετίζοντας τη γενετική πληροφορία με την ποικιλομορφία της ζωής, εξετάζεται με ολιστικό τρόπο η αλληλεπίδραση των οργανισμών τόσο μεταξύ τους όσο και με το περιβάλλον και συζητείται η κοινή καταγωγή, αλλά και η εξέλιξή τους. Στο πλαίσιο αυτό ειδικότερα εξετάζεται η σχέση της γενετικής πληροφορίας (μέσα από τις βιολογικές διεργασίες για την έκφραση και μεταβίβασή της και τους μηχανισμούς που προκαλούν την αλλαγή της) με τη βιοποικιλότητα μέσα από τη μελέτη της ενδοειδικής και διαειδικής ποικιλομορφίας, τα διαφορετικά είδη σχέσεων που αναπτύσσουν οι οργανισμοί στο φυσικό τους περιβάλλον και τις διαδικασίες ρύθμισης των βιολογικών συστημάτων. Τα αποτελέσματα αυτής της διερεύνησης χρησιμοποιούνται για την ανάδειξη της κοινής καταγωγής, αλλά και τη μελέτη των μηχανισμών εξέλιξης των οργανισμών.

Οι μαθητές/-τριες θα πρέπει να είναι ικανοί/-ές να:

- Ορίζουν την έννοια της γενετικής πληροφορίας και της ποικιλομορφίας.

- Συσχετίζουν τη γενετική πληροφορία με την ποικιλομορφία της ζωής.

- Αναγνωρίζουν την ενδοειδική και διαειδική ποικιλομορφία.

- Περιγράφουν τη δομή του γενετικού υλικού των οργανισμών.

- Αναφέρουν τις λειτουργίες του γενετικού υλικού.

- Αναγνωρίζουν τις πρωτεΐνες ως προϊόντα έκφρασης του γενετικού υλικού.

- Συσχετίζουν τη δομή των πρωτεϊνών με τη λειτουργία τους.

- Περιγράφουν τις διαδικασίες αντιγραφής, έκφρασης και ρύθμισης της γενετικής πληροφορίας.

- Ορίζουν τα ομόλογα χρωμοσώματα, τη γονιδιακή θέση και τα αλληλόμορφα γονίδια.

- Ορίζουν τα απλοειδή και διπλοειδή κύτταρα και τον κύκλο ζωής των κυττάρων.

- Περιγράφουν τα είδη κυτταρικής διαίρεσης.

- Ορίζουν την έννοια της κληρονομικότητας και να αναφέρουν τους νόμους του Mendel.

- Ορίζουν τη μετάλλαξη και να τη συσχετίζουν με την ποικιλομορφία και την εξέλιξη των οργανισμών.

- Διακρίνουν τα είδη των μεταλλαγών και τους μηχανισμούς τους.

- Αξιοποιούν τις γνώσεις τους για τη μελέτη της επίδρασης του περιβάλλοντος στην έκφραση των γονιδίων.

- Ορίζουν τις έννοιες του πληθυσμού, του ενδιαιτήματος και της βιοκοινότητας.

- Αναγνωρίζουν τις σχέσεις αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους πληθυσμούς μιας βιοκοινότητας ως σχέσεις ανταγωνισμού για τροφή, χώρο και αναπαραγωγή.

- Διακρίνουν τους διαφορετικούς τρόπους αλληλεπίδρασης των πληθυσμών: διαειδικός ανταγωνισμός, θήρευση, παρασιτισμός, σχέσεις συμβίωσης.

- Αναγνωρίζουν τους μηχανισμούς αυτορρύθμισης σε επίπεδο οργανισμού.

- Αναγνωρίζουν τους μηχανισμούς αυτορρύθμισης σε επίπεδο οικοσυστήματος περιγράφοντας την έννοια της ισορροπίας.

- Περιγράφουν με παραδείγματα τη λειτουργική διαφοροποίηση και προσαρμογή των οργανισμών σε διαφορετικά περιβάλλοντα.

- Αναζητούν μηχανισμούς για να ερμηνεύσουν την εξέλιξη των οργανισμών.

- Αναγνωρίζουν τη γενετική ποικιλομορφία των οργανισμών ως αποτέλεσμα εξελικτικής πορείας κάποιου μακρινού κοινού προγόνου.

- Αξιοποιούν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους για να αναλύουν δεδομένα σχετικά με την κοινή καταγωγή των οργανισμών.

- Αξιοποιούν τις γνώσεις τους σχετικά με το παράδειγμα της εξέλιξης του ανθρώπου για να μελετήσουν την εξέλιξη μέσα στο είδος.

- Αξιοποιούν τις γνώσεις τους σχετικά με την εξέλιξη στα διαφορετικά είδη μέσα από το παράδειγμα της εξέλιξης του αναπνευστικού συστήματος σε διαφορετικούς οργανισμούς.

Γ΄ τάξη

Στη Γ΄ τάξη, με θεματικό άξονα «Ανακαλύπτοντας τη Βιολογία από την αρχή - Βιολογία Συστημάτων», επιδιώκεται οι μαθητές/-τριες να μελετήσουν τις θεμελιώδεις αρχές της Βιολογίας μέσα από μία σύγχρονη οπτική, που προσεγγίζει τη Βιολογία Συστημάτων, αξιοποιώντας εργαλεία βιοπληροφορικής (Μεγάλα δεδομένα) και αναδεικνύοντας ανάλογες εφαρμογές. Οι βιολογικές διεργασίες που εξασφαλίζουν την αποθήκευση, τη διατήρηση, την έκφραση και τη μεταβίβαση της γενετικής πληροφορίας, οι κυτταρικές αλληλεπιδράσεις και ο μεταβολισμός, σε επίπεδο ατόμων, πληθυσμών και οικοσυστημάτων αποτελούν αντικείμενα μελέτης της συγκεκριμένης τάξης. Παράλληλα, αιτιολογείται με την ανάλυση παραδειγμάτων η ανάγκη συγκέντρωσης πολλών δεδομένων για την επίλυση βιολογικών προβλημάτων. Η Γονιδιωματική, η Μεταγραφωμική, η Πρωτεωμική, η Φαινωμική, η Μεταβολωμική, η Συνδεωμική και η Μεταγονιδιωματική μελετώνται ως τομείς της Βιολογίας Συστημάτων και σε κάθε περίπτωση αναλύονται σύγχρονες μέθοδοι ανάλυσης (-omics), που στοχεύουν στην ολιστική μελέτη των βιολογικών δομών και διεργασιών. Τέλος, περιλαμβάνονται παραδείγματα εφαρμογών των μεθόδων - omics στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου (υγεία, διατροφή και περιβάλλον).

Οι μαθητές/-τριες ενθαρρύνονται μέσα από σχεδιασμένες δραστηριότητες στη βιωματική και ενεργητική προσέγγιση της γνώσης, καθώς και στην εξοικείωση με την εφαρμογή της επιστημονικής μεθόδου στη μελέτη θεμάτων Βιολογίας. Παράλληλα επιδιώκεται η καλλιέργεια ικανοτήτων για σχεδιασμό έρευνας, για συλλογή, επεξεργασία, ανάλυση και αξιολόγηση δεδομένων από πρωτογενείς και δευτερογενείς διαφορετικές πηγές, όπως συνεντεύξεις από ειδικούς, από επιστήμονες, αξιοποίηση έγκυρων ιστοσελίδων διαδικτύου, μουσείων, επιστημονικών φόρα, βιβλιοθηκών, ερευνητικών κέντρων κλπ. Παράλληλα επιδιώκεται οι μαθητές/-τριες να προβληματιστούν για τις επιπτώσεις των σύγχρονων εφαρμογών και ανακαλύψεων της Βιολογίας, που ενδεχομένως να εγείρουν ηθικά ζητήματα και να προκαλούν τον βιοηθικό προβληματισμό.

Οι μαθητές/-τριες θα πρέπει να είναι ικανοί/-ές να:

- Αξιοποιούν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους για να αναλύουν δεδομένα σχετικά με τη μορφή και τον τύπο των νουκλεϊκών οξέων σε ευκαρυωτικούς και προκαρυωτικούς οργανισμούς και ιούς.

- Αναφέρουν τις βασικές λειτουργίες του γενετικού υλικού και να διατυπώνουν τη σύγχρονη εκδοχή του Κεντρικού Δόγματος της Βιολογίας.

- Περιγράφουν τη διαδικασία της αντιγραφής, της μεταγραφής και της μετάφρασης της γενετικής πληροφορίας.

- Αναφέρουν παραδοσιακές μεθόδους ανάλυσης των DNA, RNA, πρωτεϊνών και μεταβολιτών, καθώς και τις μεθόδους ανάλυσης της Βιολογίας Συστημάτων και να συγκρίνουν το μέγεθος της πληροφορίας που παρέχουν και τη δυνατότητα συσχετισμών που προσφέρουν.

- Ορίζουν τους τομείς της Βιολογίας Συστημάτων: Γονιδιωματική, Μεταγραφωμική, Πρωτεωμική, Φαινωμική, Μεταβολωμική, Συνδεωμική και Μεταγονιδιωματική.

- Αναγνωρίζουν τη συμβολή της βιοπληροφορικής στην επεξεργασία του μεγάλου όγκου δεδομένων, που προκύπτουν από τις μεθόδους της Βιολογίας Συστημάτων.

- Αξιοποιούν την πληροφορία που παρέχει η Βιολογία Συστημάτων για τη μελέτη των εξελικτικών σχέσεων των οργανισμών.

- Αναγνωρίζουν τον ρόλο δομικών και λειτουργικών μορίων (πρωτεΐνες και μεταβολίτες) στην εύρυθμη λειτουργία και την επικοινωνία των κυττάρων.

- Συσχετίζουν την ποικιλότητα των χαρακτηριστικών με τις διαφορετικές κατηγορίες γονιδίων και να χρησιμοποιούν τους νόμους της κληρονομικότητας για την πρόβλεψη των χαρακτηριστικών σε γονείς και απογόνους.

- Αναζητούν μηχανισμούς αλλαγής της γενετικής πληροφορίας, να τους συσχετίζουν με την ποικιλομορφία και την εμφάνιση ασθενειών στους οργανισμούς και να εντοπίζουν τις διαφορές στον μηχανισμό των επιγενετικών διεργασιών.

- Ορίζουν την έννοια του μεταβολισμού, να περιγράφουν μεταβολικά μονοπάτια και να αναγνωρίζουν τον ρόλο των μεταβολιτών για την πραγματοποίηση βιοχημικών αντιδράσεων στους οργανισμούς.

- Αναγνωρίζουν την ανάγκη διακυτταρικής επικοινωνίας για τη φυσιολογική λειτουργία των κυττάρων και των ιστών και να δίνουν παραδείγματα του μηχανισμού της κυτταρικής σηματοδότησης και επικοινωνίας.

- Αξιοποιούν τις γνώσεις τους σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης των γονιδίων στους πληθυσμούς προκειμένου να μελετήσουν τη βιοποικιλότητα και την ισορροπία στα οικοσυστήματα.

- Αναγνωρίζουν τους διαφορετικούς τρόπους αλληλεπίδρασης των πληθυσμών μεταξύ τους και να προσδιορίζουν τους μηχανισμούς ρύθμισης του πληθυσμιακού μεγέθους.

- Αναγνωρίζουν τις εφαρμογές της βιοτεχνολογίας ως αποτέλεσμα των τεχνικών της γενετικής μηχανικής και να αναφέρουν εφαρμογές της στην υγεία, στη γεωργία στην κτηνοτροφία, στη βιομηχανία και στο περιβάλλον.

- Προσδιορίζουν εφαρμογές των σύγχρονων μεθόδων ανάλυσης (-omics) στην κλινική διάγνωση και πρόγνωση ασθενειών, στη φαρμακογονιδιωματική, στον έλεγχο τοξικότητας φαρμάκων/τροφίμων και στις επιστήμες διατροφής.

Δ. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΣΗΣ

Η ταχύτατη ανάπτυξη της επιστήμης της Βιολογίας τις τελευταίες δεκαετίες και η διαρκώς ανανεούμενη επιστημονική γνώση και πληροφορία φέρνουν στο προσκήνιο την άμεση ανάγκη να δοθεί έμφαση στην εξοικείωση των μαθητών-/τριών - στα πλαίσια του βιολογικού και του ευρύτερου επιστημονικού εγγραμματισμού- με την επιστημονική μέθοδο και την προσέγγιση της νέας γνώσης.

Το νέο ΠΣ της Βιολογίας Λυκείου λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη για την ανανέωση και ενδυνάμωση του σχολικών γνώσεων της Βιολογίας. Έχοντας πάντοτε ως αρχική και βασική επιδίωξη την επίτευξη συγκεκριμένων μαθησιακών αποτελεσμάτων από το επιστημονικό πεδίο της Βιολογίας, οι εκπαιδευτικοί με το νέο ΠΣ θα δημιουργήσουν το κατάλληλο παιδαγωγικό κλίμα, ώστε η σχολική τάξη να αποτελέσει το εργαστήριο επικοινωνίας, επιστημονικού/βιολογικού εγγραμματισμού και καλλιέργειας των μαθητών/-τριών. Η γνώση προσεγγίζεται μέσω διερευνητικής μάθησης, με ομαδοσυνεργατικό τρόπο, διαθεματικά και βιωματικά. Η προσέγγιση αυτή θα εξασφαλίσει στους/στις μαθητές/-τριες όχι μόνο το απαραίτητο γνωστικό υπόβαθρο, αλλά και τη διά βίου δεξιότητα κατάκτησης και αξιοποίησης της επιστημονικής γνώσης.

Ο διδακτικός προσανατολισμός του νέου ΠΣ Βιολογίας επιδιώκει να δώσει ερεθίσματα, κατευθύνσεις και αρχές, κίνητρα και μεθοδολογικά εργαλεία για την επίτευξη της αποτελεσματικής διδασκαλίας και μάθησης και να συμβάλλει:

- στην εξοικείωση με βασικές έννοιες, διαδικασίες και φαινόμενα της Βιολογίας, ώστε οι μαθητές/-τριες να κατανοούν την πολυπλοκότητά τους, την αλληλεξάρτηση και ακολούθως, να οικοδομούν σταδιακά τις επιδιωκόμενες γνωστικές, μεταγνωστικές και άλλες δεξιότητες και ικανότητές τους,

- στη διασύνδεση της νέας γνώσης με τις προϋπάρχουσες γνώσεις των μαθητών/-τριών μέσω πολλαπλών προσεγγίσεων, ανάλογα με τις ανάγκες, τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντά τους,

- στην εξοικείωση με τα βήματα της διερευνητικής μάθησης, διεξάγοντας μικρής κλίμακας έρευνες (αναγνώριση προβλήματος, διατύπωση ερωτήματος, διαμόρφωση υπόθεσης και πρόβλεψη, έλεγχος υπόθεσης με σχεδιασμό πειράματος ή μέσω παρατήρησης, επιβεβαίωση και συμπεράσματα ή απόρριψη και νέα εναλλακτική υπόθεση),

- στην ανάπτυξη στρατηγικών διαφοροποιημένης διδασκαλίας, αξιοποιώντας εναλλακτικές πρακτικές και ποικίλα διδακτικά εργαλεία,

- στην ενθάρρυνση του κριτικού στοχασμού επί των γνωστικών διαδικασιών και πρακτικών,

- στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας,

- στη χρήση κατάλληλων ψηφιακών εργαλείων, αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής μάθησης και τα διαθέσιμα ψηφιακά εργαλεία.

Στα πλαίσια αυτά του σχεδιασμού μάθησης στο νέο ΠΣ σπουδών της Βιολογίας Λυκείου λήφθηκαν υπόψη α) οι ανάγκες, οι δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών/-τριών, με βάση τα ηλικιακά χαρακτηριστικά τους και σε συνάρτηση με το κοινωνικό περιβάλλον,

β) οι αρχές και οι θεωρίες μάθησης, γ) η διδακτική μεθοδολογία και δ) η ανάγκη για τη σύνδεση θεωρίας και πράξης και δόθηκε έμφαση στην εφαρμογή διερευνητικών μεθόδων μάθησης, όπως αναλύεται στη συνέχεια.

Έτσι, προτείνεται η αξιοποίηση ποικίλων διδακτικών μεθόδων για την προαγωγή της συνεργατικής μάθησης και την καλλιέργεια της μάθησης μέσω αυτενέργειας, όπως:

- Διερευνητική μέθοδος

- Επίλυση προβλήματος

- Βιωματική μέθοδος

- Μέθοδος πρότζεκτ.

Αναλυτικότερα, η διερευνητική μέθοδος που προτείνεται στο παρόν ΠΣ υιοθετείται ως στρατηγική διδασκαλίας, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά περίπτωση ή σε συνδυασμό με τις άλλες που αναφέρονται στη συνέχεια, υπό την έννοια της διερεύνησης και ανακάλυψης της γνώσης. Η οπτική αυτή της ενεργητικής προσέγγισης της γνώσης υποστηρίζεται από το νέο ΠΣ της Βιολογίας, έχοντας στόχο να ενεργοποιήσει τους/τις μαθητές/-τριες να αναγνωρίζουν τα προβλήματα και να διατυπώνουν ερωτήσεις και υποθέσεις, τις οποίες θα είναι ικανοί/-ές να ελέγξουν φτάνοντας σε συμπεράσματα και τελικά να «μάθουν πώς να μαθαίνουν».

Οι δραστηριότητες που προτείνονται και πλαισιώνουν τις Θεματικές Ενότητες του νέου ΠΣ διευκολύνουν τη δημιουργία αλληλεπιδραστικών περιβαλλόντων μάθησης στη σχολική τάξη, ώστε οι μαθητές/-τριες να αναπτύσσουν ανώτερου τύπου δεξιότητες και να δραστηριοποιούνται. Ειδικότερα, ο προτεινόμενος διερευνητικός τρόπος προσέγγισης εξασφαλίζει τη δυνατότητα να αναπτύξουν τις τέσσερις βασικές δεξιότητες: τη συνεργασία, την επικοινωνία, την κριτική σκέψη και τη δημιουργικότητα. Οι δεξιότητες αυτές διευκολύνουν την ανάπτυξη και άλλων σύγχρονων δεξιοτήτων, όπως η κατανόηση σύγχρονων προκλήσεων της επιστήμης, η ανάπτυξη πρωτοβουλίας και ο ψηφιακός και τεχνολογικός εγραμματισμός.

Η διερευνητικού τύπου μαθησιακή διαδικασία αξιοποιείται ως εκπαιδευτική εκδοχή της επιστημονικής μεθόδου της έρευνας και προσομοιάζει με την επιστημονική μέθοδο της έρευνας στην εκπαιδευτική διασκευή, αντικαθιστώντας τον όρο «έρευνα» με τον όρο «διερεύνηση». Ο βασικοί στόχοι είναι αφενός η απομάκρυνση των μαθητών/-τριών από τεχνικές στείρας αναπαραγωγής γνώσεων και αφετέρου η παρότρυνση των μαθητών/-τριών για ανακαλυπτική και ενεργητική μάθηση, διαδικασία που ενισχύει την ανάπτυξη κριτικής σκέψης.

Η αποδοτικότητα μιας διερευνητικής διδασκαλίας της Βιολογίας σχετίζεται με τη εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών, που καθιστούν εφικτή τη διερεύνηση της γνώσης από τους/τις μαθητές/-τριες. Στο νέο ΠΣ προτείνονται πρακτικές που δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες, όπως για παράδειγμα η προσέγγιση της γνώσης μέσα από παρατηρήσεις, συγκρίσεις, μετρήσεις, προβλέψεις, επίλυση προβλήματος κ.λπ.

Στο πεδίο των Φ.Ε. το πείραμα αποτελεί εγγενές στοιχείο της επιστημονικής μεθοδολογίας. Στο νέο ΠΣ της Βιολογίας ενεργοποιούνται όλες οι εργαστηριακές προσεγγίσεις των ζητημάτων (φυσικό ή εικονικό εργαστήριο), που θα βοηθήσουν τους/τις μαθητές/-τριες να γνωρίσουν ουσιαστικά την ίδια τη μέθοδο- πορεία με την οποία παράχθηκαν οι γνώσεις της σύγχρονης Βιολογίας που θα διδαχθούν.

Η πειραματική διερευνητική μάθηση συνδυάζεται είτε με αντίστοιχες προτεινόμενες πειραματικές δραστηριότητες στο σχολικό εργαστήριο είτε με την αξιοποίηση κατάλληλων λογισμικών και ψηφιακών πόρων και περιβαλλόντων γενικότερα. Ακόμη και όταν ο πειραματισμός για τα ζητήματα της σύγχρονης Βιολογίας δεν είναι εφικτός στο σχολικό εργαστήριο (εξειδικευμένες εργαστηριακές τεχνικές) οι μαθητές/- τριες θα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν ενεργητικά πρωτοβουλίες με την αξιοποίηση κατάλληλων ψηφιακών πόρων και εργαλείων, όπως οι δυναμικές αναπαραστάσεις και οι προσομοιώσεις. Με τις αναπαραστάσεις αυτές γίνονται προσιτές και ορατές οι εργαστηριακές τεχνικές και τα πειράματα, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην κατανόηση των σχετικών βιολογικών διαδικασιών, ενώ ταυτόχρονα οι μαθητές/-τριες καταφέρνουν να ερευνήσουν και να αποκτήσουν ενεργό και ουσιαστικό ρόλο στη διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης.

Ακολουθώντας την πορεία διερεύνησης (ορισμός ερωτήματος, διατύπωση υπόθεσης, σχεδιασμός έρευνας, διεξαγωγή έρευνας, αποτελέσματα, επιβεβαίωση/απόρριψη υπόθεσης, συμπεράσματα), ενισχύεται η εξοικείωση των μαθητών /-τριών με τον επιστημονικό τρόπο σκέψης και οργάνωσης. Οι μαθητές/-τριες μαθαίνουν να εφαρμόζουν την επιστημονική μεθοδολογία και να αξιοποιούν ενεργά στοιχεία της επιστήμης της Βιολογίας, αποκτώντας την αίσθηση ότι ενεργοποιούνται στην ίδια την επιστήμη.

Παράλληλα, η διερευνητική μέθοδος, όπως φαίνεται και μέσα από τις περισσότερες προτεινόμενες δραστηριότητες του νέου ΠΣ, ενισχύεται από το ομαδοσυνεργατικό μοντέλο οργάνωσης της τάξης. Η προαγωγή της συνεργατικής μάθησης ενισχύεται με την οργάνωση των μαθητών/-τριών σε ομάδες εργασίας στις οποίες αναπτύσσουν πρωτοβουλίες.

Με τον τρόπο αυτό ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού παύει να είναι αυστηρά καθοδηγητικός και αποκτά χαρακτήρα συμβουλευτικό και ενθαρρυντικό, μετατρέπεται δηλαδή από απλό φορέα γνώσεων σε συνεργάτη στη διαδικασία προσέγγισης της γνώσης. Ο/Η εκπαιδευτικός συνεισφέρει στην οργάνωση της διδακτικής διαδικασίας ως συνεργάτης που συμβουλεύει, συζητά ή και θέτει προβλήματα προς διερεύνηση, διευκολύνει την αντιμετώπιση και επίλυση των προβληματισμών που γεννιούνται, ενθαρρύνει και εμψυχώνει τις ομάδες, συντονίζοντας διακριτικά τη μαθησιακή πορεία.

Οι ομαδικές δραστηριότητες σχεδιάζονται ώστε να διευκολύνουν τις γνωστικές αλληλεπιδράσεις και να προσφέρουν ευκαιρίες για ανταλλαγή ιδεών, για υπεράσπιση αλλά και αντίκρουση ισχυρισμών, για ελεύθερη διατύπωση απόψεων. Η εργασία στο πλαίσιο μιας ομάδας διευκολύνει τη μελέτη οποιουδήποτε βιολογικού θέματος, καθώς αυτό προσεγγίζεται διαμέσου πολλαπλών οπτικών και με τον τρόπο αυτό προσφέρονται ευκαιρίες για ανταλλαγή ιδεών και διατύπωση απόψεων, σχετικά με τα ζητήματα της σύγχρονης Βιολογίας που πραγματεύεται το νέο ΠΣ.

Η διδακτική μέθοδος της επίλυσης προβλήματος επιλέγεται επίσης στο νέο ΠΣ Βιολογίας, καθώς ενισχύει την εμπλοκή των μαθητών/-τριών στην επίλυση αυθεντικών βιολογικών προβλημάτων, τα οποία στη σύγχρονη κοινωνία ανακύπτουν διαρκώς και απαιτούν δεξιότητες βιολογικού εγγραμματισμού για την αντιμετώπισή τους. Στην κατεύθυνση αυτή στο νέο ΠΣ προτείνονται -στα πλαίσια της ερευνητικής ενεργητικής μάθησης- ζητήματα που θα ενισχύσουν την ενθάρρυνση του διαλόγου μεταξύ των μαθητών και θα τους οδηγήσουν στην εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων για την επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων της επιστήμης. Η ενίσχυση της κριτικής σκέψης και η αξιοποίηση της επιστημονικής μεθοδολογίας θα βοηθήσουν τους/τις μαθητές/-τριες που θα έρθουν σε επαφή με ένα πρόβλημα να κινητοποιηθούν, να διερευνήσουν, να συνεργαστούν, να εφαρμόσουν και να οδηγηθούν στο Προσδοκώμενο Μαθησιακό Αποτέλεσμα στο πεδίο της Βιολογίας.

Στα πλαίσια της κυρίαρχης διερευνητικής στρατηγικής του νέου ΠΣ αξιοποιείται και η βιωματική μέθοδος διδασκαλίας, η οποία αξιοποιεί τα νοητικά σχήματα και τη βιωματική εμπειρία των μαθητών/- τριών, καθώς αυτοί/-ές συμμετέχουν σε διεργασίες επικοινωνίας και δημιουργικότητας. Οι μαθητές/-τριες γίνονται το κέντρο της μάθησης και έρχονται αντιμέτωποι/-ες με βιωματικό τρόπο με τις σύγχρονες εξελίξεις της Βιολογίας. Η βιωματική προσέγγιση επιτυγχάνεται μέσα από προτεινόμενες ομαδικές δραστηριότητες, που ενισχύουν τη βιωματική μάθηση, αναλαμβάνοντας ουσιαστικά να καταστήσουν τα βιώματα αντικείμενο αναζήτησης και διδακτικής δράσης, καθώς οι μαθητές/-τριες, συμμετέχοντας σε ομαδικές επικοινωνιακού τύπου δραστηριότητες, αποκτούν προσωπική εμπειρία για τα ζητήματα της Βιολογίας.

Στο συνεργατικό πλαίσιο της διερευνητικής μάθησης, οι ομαδικές βιωματικές δραστηριότητες είναι κατάλληλα σχεδιασμένες για την ενεργό εμπλοκή των μαθητών/-τριών, όπως μέσα από εργασίες ρόλων, αντιλογίες, δραστηριότητες παιγνιώδους μάθησης κ.λπ., οι οποίες ευνοούν την ανάπτυξη ικανοτήτων επιχειρηματολογίας και δεξιοτήτων επικοινωνίας. Διαμέσου της βιωμένης προσωπικής εμπειρίας οι μαθητές/-τριες συνειδητοποιούν τις πρακτικές πτυχές της επιστήμης, συνδέοντας τη θεωρητική με την πρακτική προσέγγιση της γνώσης. Οι μαθητές/-τριες με τις βιωματικού τύπου προτεινόμενες δραστηριότητες αυτενεργούν και επικοινωνούν άμεσα με την επιστήμη της Βιολογίας και τις εφαρμογές της στην καθημερινή ζωή.

Συνδυαστικά με τη βιωματική μέθοδο πολλές από τις σύγχρονες εφαρμογές της Βιολογίας που αναδύονται από το νέο ΠΣ προσεγγίζονται ευκολότερα με την εφαρμογή της διδακτικής μεθόδου πρότζεκτ. Η ερευνητική αυτή διδακτική μέθοδος στην τάξη συνεισφέρει στον συνδυασμό θεωρίας και πράξης, ενεργοποιώντας τους/τις μαθητές/-τριες σε μια ερευνητική πορεία ανακάλυψης της πληροφορίας και της γνώσης, ενεργοποιώντας την ερευνητική τους διάθεση και το ερευνητικό δυναμικό τους.

Η μέθοδος πρότζεκτ αξιοποιείται στο νέο ΠΣ, καθώς προσφέρει κατευθύνσεις και ιδέες για καινοτόμα ερευνητικά θέματα Βιολογίας, για τη δημιουργία μαθητικών ερευνητικών εργασιών. Διαμέσου της πορείας διερεύνησης - επίλυσης επιλεγμένων θεμάτων και παρουσίαση του σχεδίου εργασίας ή/και μαθητικών «κατασκευών» και δημιουργημάτων, οι μαθητές/-τριες αναπτύσσουν κριτική σκέψη, δημιουργικότητα και δεξιότητες επικοινωνίας.

Οι ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες ενδείκνυνται για την εκπόνηση σχεδίων εργασίας, τα οποία προσφέρονται επίσης για την οργάνωση δραστηριοτήτων διαθεματικού χαρακτήρα. Η διαθεματικότητα των ζητημάτων της σύγχρονης Βιολογίας, όπως αναδεικνύεται από το νέο ΠΣ, διευκολύνει τη συσχέτιση γνώσεων της Βιολογίας με γνώσεις από διαφορετικά διδακτικά αντικείμενα και με εμπειρίες από την καθημερινή ζωή. Μέσα από τις προτεινόμενες διαθεματικού τύπου δραστηριότητες επιτρέπεται σε όλους/-ες τους/τις μαθητές/-τριες, ανεξαρτήτως μαθησιακών διαφορών, η ενασχόληση με δράσεις εναλλακτικού τύπου, οι οποίες συνεισφέρουν σημαντικά στη ολόπλευρη καλλιέργεια των μαθητών/- τριών, καθώς συμβάλλουν στην καλλιέργεια δεξιοτήτων όπως η δεξιότητα επικοινωνίας (γραπτός και προφορικός λόγος, διάλογος, επιχειρηματολογία), αλλά και ικανοτήτων όπως η ικανότητα της αξιοποίησης πολλαπλών πηγών πληροφορίας, η ικανότητα κριτικής επεξεργασίας των πληροφοριών αυτών, καθώς και η δυνατότητα να διαμορφώσουν μια προσωπική άποψη επιστημονικά τεκμηριωμένη.

Το θεμελιώδες αίτημα πραγμάτωσης της διερευνητικής μάθησης, όπως προτείνεται από το νέο ΠΣ, σε συνδυασμό με τις διδακτικές μεθόδους της επίλυσης προβλήματος, της βιωματικής μεθόδου και της μεθόδου πρότζεκτ, απαιτεί να δοθούν κίνητρα και ερεθίσματα για προσωπική και ομαδική εργασία σε προέκταση της διδασκαλίας και συνιστά τη βασική καινοτομία του νέου ΠΣ της Βιολογίας.

Επιδιώκεται η εμπλοκή των μαθητών/-τριών σε δραστηριότητες που οδηγούν σε εμπέδωση της μάθησης, εμβάθυνση και διεύρυνση, αναλυτική και συνθετική θεώρηση, ανάδειξη θεμάτων, επίλυση προβλημάτων, άσκηση και μύηση στους μηχανισμούς διατύπωσης του ερωτήματος, των υποθέσεων και των συνδυαστικών αναγωγών.

Οι προτεινόμενες καινοτόμες προσεγγίσεις, εμπνέοντας τους/τις εκπαιδευτικούς και τους/τις μαθητές/-τριες, μπορούν να αποβούν κινητήρια δύναμη για την ουσιαστικότερη αλλαγή της εκπαιδευτικής και μαθησιακής διαδικασίας της Βιολογίας στο Λύκειο.

Ε. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Η αξιολόγηση της επίτευξης του εύρους των μαθησιακών αποτελεσμάτων, όπως καθορίζονται από το ΠΣ της Βιολογίας, στοχεύει στην ανατροφοδότηση του/της εκπαιδευτικού και των μαθητών/-τριών σε σχέση με τη μαθησιακή διαδικασία και είναι συνεχής, εξελισσόμενη σε όλα τα επιμέρους στάδια της διαδικασίας, διακρίνεται δε σε διαγνωστική (αρχική), διαμορφωτική και τελική.

Επομένως, η αξιολόγηση στο νέο ΠΣ αποτελεί ένα εργαλείο μάθησης που μπορεί να λειτουργήσει έτσι, ώστε να βελτιώσει τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητες συνεργασίας, επίλυσης προβλημάτων, δημιουργικότητας και αυτορρύθμισης των μαθητών/-τριών και παράλληλα μπορεί να έχει χαρακτήρα ανατροφοδότησης, που θα συνεισφέρει καθοριστικά στην επίτευξη των προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων.

Βασικός στόχος της διδασκαλίας της Βιολογίας είναι η απόκτηση γνώσεων, η καλλιέργεια ικανοτήτων, δεξιοτήτων και στάσεων, καθώς και η κριτική προσέγγιση των θεμάτων της βιοεπιστήμης σε περιβάλλοντα καθημερινής ζωής. Η αξιολόγηση αφορά επομένως την κατανόηση και αξιοποίηση της γνώσης και των ικανοτήτων και όχι την απομνημόνευση και την αναπαραγωγή της γνώσης.

- Η διαγνωστική αξιολόγηση αναφέρεται στην ανίχνευση των πρότερων γνώσεων, των εναλλακτικών ιδεών και δεξιοτήτων των μαθητών/-τριών από τον/την εκπαιδευτικό, τα αποτελέσματα της οποίας αξιοποιεί ο/η εκπαιδευτικός για να σχεδιάσει τη διδασκαλία με στόχο την επίτευξη των προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων. Η τεχνική του καταιγισμού ιδεών, ένα σύντομο ερωτηματολόγιο, ένα τεστ αποτελούν τεχνικές αρχικής αξιολόγησης.

- Η διαμορφωτική αξιολόγηση για τη μάθηση εστιάζει στη μαθησιακή διαδικασία και τη μαθησιακή πρόοδο και θεωρείται εγγενές μέρος της. Είναι συνεργατική, αφού εκπαιδευτικοί και μαθητές/-τριες γνωρίζουν πού κατευθύνονται, κατανοούν τις μαθησιακές ανάγκες και χρησιμοποιούν τις πληροφορίες που αφορούν την αξιολόγηση ως ανατροφοδότηση, για να καθοδηγήσουν και να προσαρμόσουν ό,τι κάνουν με στόχο την ικανοποίηση των εν λόγω αναγκών. Είναι ρευστή, συνεχής διαδικασία, που επηρεάζεται από τις ανάγκες των μαθητών/-τριών και την ανατροφοδότηση του/της εκπαιδευτικού. Εκπαιδευτικοί και μαθητές/-τριες αναλαμβάνουν τον ρόλο του ατόμου που μαθαίνει ενσυνείδητα και χρησιμοποιούν τα στοιχεία που συγκεντρώνουν προκειμένου να προβούν σε προσαρμογές που στηρίζουν τη διαρκή βελτίωση.

Η ανάπτυξη στους/στις μαθητές/-τριες δεξιοτήτων αυτοαξιολόγησης επιτρέπει να αποτιμούν οι ίδιοι/-ες την πορεία μάθησής τους, επισημαίνοντας τα κενά στην κατανόηση, προκειμένου να γίνεται από τον/την εκπαιδευτικό η ανάλογη προσαρμογή της εκπαιδευτικής παρέμβασης. Οι μαθητές/-τριες αξιολογούν οι ίδιοι/-ες το έργο που παράγουν ως άτομα και ως μέλη ομάδας, συμβάλλοντας έτσι στην προσωπική τους ανάπτυξη, είναι ενεργοί/-ές να αλληλεπιδρούν με τους/τις συμμαθητές/-τριές τους, να στοχάζονται επί της μάθησης και να κατευθύνουν τη δική τους μάθηση ανάλογα.

Η διαμορφωτική αξιολόγηση της μάθησης στοχεύει στη μέτρηση και τον έλεγχο του βαθμού επιτυχούς απόδοσης των μαθητών/-τριών και διεξάγεται σε τακτά χρονικά διαστήματα για να εξασφαλιστούν στιγμιότυπα του τι πρόοδος έχει γίνει, εστιάζει στα προϊόντα της μάθησης και εκτελείται μετά τον κύκλο της διδασκαλίας-μάθησης. Είναι κατευθυνόμενη από τον/την εκπαιδευτικό, ο/η οποίος/-α αναθέτει στους/στις μαθητές/-τριες την εργασία που πρέπει να κάνουν και στη συνέχεια αξιολογεί πόσο καλά την ολοκλήρωσαν.

Επομένως στη διαμορφωτική αξιολόγηση ο/η εκπαιδευτικός αφενός μεν αξιοποιεί τα αποτελέσματά της και αναπροσαρμόζει κατάλληλα τις διδακτικές προσεγγίσεις, ώστε οι μαθητές/-τριες να ανταποκρίνονται με επιτυχία στους προβλεπόμενους στόχους για τη διδασκαλία, αφετέρου δε ελέγχει την πορεία των μαθητών/-τριών προς την κατάκτηση των εκπαιδευτικών στόχων.

Στην τελική αξιολόγηση, δηλαδή στο τέλος μιας μαθησιακής διαδικασίας, στο τέλος μιας ενότητας ή μιας χρονικής περιόδου, ο/η εκπαιδευτικός αξιολογεί τη συνολική επίδοση των μαθητών/-τριών κυρίως την τεκμηριωμένη γνώση, τις δεξιότητες και τη μεταγνώση. Συνδέεται με την αποτίμηση των διαφόρων διαστάσεων της εργασίας των μαθητών/-τριών στο μάθημα, όπως συμμετοχή στη διδακτικομαθησιακή διαδικασία, επίλυση ασκήσεων και προβλημάτων, συμμετοχή σε έρευνες και παρουσίαση των αποτελεσμάτων τους, συνθετικές εργασίες, ικανότητα επικοινωνίας και συνεργασίας στην ομάδα.

Τεχνικές και εργαλεία αξιολόγησης μιας μαθησιακής διαδικασίας, μιας ενότητας μαθήματος, μιας ατομικής ή ομαδικής ερευνητικής εργασίας, μιας διαδικασίας επίλυσης ασκήσεων και προβλημάτων, μιας συνθετικής εργασίας, καθώς και της ικανότητας επικοινωνίας και συνεργασίας στην ομάδα, αποτελούν η παρατήρηση, οι στοχευμένες ερωτήσεις, οι εννοιολογικοί χάρτες, τα κατάλληλα διαμορφωμένα φύλλα εργασίας, οι ολιγόλεπτες και ανακεφαλαιωτικές γραπτές δοκιμασίες επίδοσης, τα pre- και post-test για τα σχέδια εργασίας, ο προσωπικός φάκελος εργασιών του/της μαθητή/-τριας, οι πίνακες διαβαθμισμένων κριτηρίων, με στόχο την παρώθηση συμμετοχής των μαθητών/-τριών και τη βελτίωση του γνωστικού και μεταγνωστικού επιπέδου τους.

ΣΤ. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ

Το παρόν Πρόγραμμα Σπουδών - πλην της Βιολογίας Γ΄ Λυκείου - θα εφαρμοσθεί πιλοτικά - σε συνδυασμό με τα ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών - σε όλα τα Πρότυπα και Πειραματικά Γενικά Λύκεια της χώρας κατά τα σχολικά έτη 2021-2022 και 2022-2023.

Από το σχολικό έτος 2023-2024 θα εφαρμοστεί στην Α΄ τάξη όλων των Γενικών Λυκείων της χώρας.

Από το σχολικό έτος 2024-2025 θα εφαρμοστεί στην Β΄ τάξη όλων των Γενικών Λυκείων της χώρας.

Από το σχολικό έτος 2025-2026 θα εφαρμοστεί στην Γ΄ τάξη όλων των Γενικών Λυκείων της χώρας.

Η απόφαση αυτή να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Αθήνα, 11 Νοεμβρίου 2021