Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα των Φυσικών στις Ε' και Στ' τάξεις του Δημοτικού Σχολείου.

---

Υπουργική Απόφαση Αριθμ. 160407/Δ1/2021

ΦΕΚ 5928/Β/16-12-2021

Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα των Φυσικών στις Ε' και Στ' τάξεις του Δημοτικού Σχολείου.

Η ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΣ

ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Έχοντας υπόψη:

1.Τις διατάξεις:

1.1.εδαφίου ε της παρ. 11 του άρθρου 4 του ν. 1566/1985 (Α' 167), όπως τροποποιήθηκαν με τις διατάξεις των παρ 1, 2 του άρθρου 7 του ν. 2525/1997 «Ενιαίο Λύκειο, πρόσβαση των αποφοίτων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και άλλες διατάξεις» (Α' 188),

1.2.της υποπ. ββ της περ. α της παρ. 3 του άρθρου 2 του ν. 3966/2011 «Θεσμικό πλαίσιο των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων, Ίδρυση Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Οργάνωση του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων ''ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ'' και λοιπές διατάξεις» (Α' 118),

1.3.του άρθρου 175 του ν. 4823/2021 «Αναβάθμιση του σχολείου, ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών και άλλες διατάξεις» (Α' 136),

1.4.του άρθρου 90 του Κώδικα της νομοθεσίας για την Κυβέρνηση και τα κυβερνητικά όργανα, (π.δ. 63/2005, Α' 98), σε συνδυασμό με την παρ. 22 του άρθρου 119 του ν. 4622/2019 (Α' 133),

1.5.του π.δ. 81/2019 «Σύσταση, συγχώνευση, μετονομασία και κατάργηση Υπουργείων και καθορισμός των αρμοδιοτήτων τους Μεταφορά υπηρεσιών και αρμοδιοτήτων μεταξύ Υπουργείων» (Α' 119),

1.6.του π.δ. 83/2019 «Διορισμός Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης, Υπουργών, Αναπληρωτών Υπουργών και Υφυπουργών» (Α' 121),

1.7.του π.δ. 84/2019 «Σύσταση και κατάργηση Γενικών Γραμματειών και Ειδικών Γραμματειών/Ενιαίων Διοικητικών Τομέων Υπουργείων» (Α' 123),

1.8.του π.δ. 2/2021 «Διορισμός Υπουργών, Αναπληρωτών Υπουργών και Υφυπουργών» (Α' 2).

2.Την υπό στοιχεία. 168/Υ1/08-01-2021 κοινή απόφαση του Πρωθυπουργού και της Υπουργού Παιδείας

και Θρησκευμάτων «Ανάθεση αρμοδιοτήτων στην Υφυπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ζωή Μακρή». (Β' 33).

3.Την υπό στοιχεία 104671/ΓΔ4/27-09-2021 απόφαση της Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων «Πιλοτική Εφαρμογή Προγραμμάτων Σπουδών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση» (Β' 4003).

4.Τις υπ' αρ. 55/14-10-2021 και 56/21-10-2021 πράξεις του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

5.Το γεγονός ότι από την παρούσα απόφαση δεν προκαλείται δαπάνη σε βάρος του τακτικού προϋπολογισμού του Υ.ΠΑΙ.Θ. σύμφωνα με την υπό στοιχεία Φ.1/Γ/790/155430/Β1/30-11-2021 εισήγηση της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, αποφασίζουμε:

Το Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα των Φυσικών στις Ε' και Στ' τάξεις του Δημοτικού Σχολείου ορίζεται ως εξής:

Α. ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Το γνωσιακό αντικείμενο Φυσικά του Δημοτικού αφορά την εκπαιδευτική διάσταση της επιστήμης της Φυσικής, της Χημείας και της Βιολογίας, όπως αυτές πρέπει να μετασχηματιστούν σε μαθήματα Φυσικής, Χημείας και Βιολογίας, υπό το κοινό όνομα Φυσικά, στις τάξεις Ε' και ΣΤ'.

Οι μετασχηματισμοί αυτοί για κάθε βαθμίδα και τάξη πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις γνωστικές και γνωσιακές (ή ηλικιακές) δυνατότητες των μαθητών/-τριών, τις πολιτισμικές τους καταβολές ή και την υλικοτεχνική υποστήριξη (...) της εκπαιδευτικής διαδικασίας, να εκλαμβάνονται δε ως τελικό μορφωτικό αγαθό των μαθητών/-τριών/μελλοντικών πολιτών.

Το αντικείμενο των Φυσικών θα πρέπει να γίνεται κατανοητό από τους/τις μαθητές/-τριες του Δημοτικού ως μέρος της καθημερινότητάς τους και του τρόπου που αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους, ώστε να έχουν κίνητρα και ενδιαφέρον αλλά και τη δυνατότητα να αναπτύξουν κριτικό και ορθολογικό τρόπο σκέψης στην καθημερινή τους ζωή ως μαθητές/-τριες αλλά και ως αυριανοί, σκεπτόμενοι πολίτες με στόχους και μεθοδολογίες αντίστοιχα και της εκπαίδευσης STEM, αποκτώντας γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις απαραίτητες για τον/τη μαθητή/-τρια πολίτη του 21ου αιώνα.

 

Β. ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ

Σκοπός του ΠΣ είναι η μεταφορά των επιστημονικών θεωριών των φυσικών επιστημών, των διαδικασιών που προβλέπουν και των εφαρμογών τους στην εκπαιδευτική διαδικασία των αντίστοιχων μαθημάτων των φυσικών επιστημών, σύμφωνα με τις δυνατότητες και τις ανάγκες των μαθητών/τριών, ώστε να ερμηνεύουν τα φαινόμενα και τις τεχνολογικές εφαρμογές υιοθετώντας την επιστημονική μεθοδολογία. Απώτερος στόχος είναι η ανάπτυξη της ενεργού πολιτειότητας.

Επιμέρους στόχοι του ΠΣ είναι η απόκτηση γνώσεων, η ανάπτυξη δεξιοτήτων και η διαμόρφωση στάσεων που απαιτούνται για το επιστημονικό ή εργασιακό μέλλον ή –απλώς την πολιτειότητα των μαθητών/-τριών, αλλά και συνάδουν με τα ηλικιακά, γνωστικά, γνωσιακά (...) χαρακτηριστικά τους.

Ειδικότερα, οι στόχοι του ΠΣ των Φυσικών αφορούν τη διαμόρφωση μελλοντικών πολιτών με γνώση των βασικών αρχών και νόμων που διέπουν τον φυσικό κόσμο, την ερμηνεία των φυσικών φαινομένων και των τεχνολογικών εφαρμογών βάσει αυτών των αρχών και νόμων, αλλά και δεξιότητες βέλτιστης αξιοποίησης και εφαρμογής τους, όπου απαιτείται. Οι στόχοι του ΠΣ των Φυσικών του Δημοτικού εναρμονίζονται με στόχους της UNESCO για την Αειφόρο Ανάπτυξη (Καλή υγεία και ευημερία, Ποιοτική εκπαίδευση, Ισότητα των φύλων, Καθαρό νερό και αποχέτευση, Φτηνή και καθαρή ενέργεια, Ανάπτυξη, καινοτομία και υποδομές, Λιγότερες ανισότητες, Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες, Υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή, Δράση για το κλίμα, Ζωή στο νερό, Ζωή στη στεριά,

Ειρήνη, δικαιοσύνη και ισχυροί θεσμοί, Συνεργασία για τους στόχους). Επίσης ενισχύουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων του 21ου αιώνα, όπως η κριτική σκέψη, η δημιουργικότητα, η συνεργασία, η επικοινωνία, ο ψηφιακός γραμματισμός, ο γραμματισμός των Μέσων Επικοινωνίας, ο τεχνολογικός γραμματισμός, η ευελιξία, η Ηγεσία, η Πρωτοβουλία, η Παραγωγικότητα και οι Κοινωνικές δεξιότητες, καθώς και οι δεξιότητες που απαιτούνται για τη δημοκρατική συνύπαρξη και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Στόχο λοιπόν του ΠΣ των Φυσικών αποτελεί η ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως η παρατηρητικότητα, η συνεργατικότητα, η δημιουργικότητα, η εφευρετικότητα, η ανάληψη πρωτοβουλιών, η χρήση εργαλείων, η λήψη μετρήσεων, ο έλεγχος μεταβλητών, η διαχείριση χρόνου, η διερεύνηση επιλογών και σύνθετων ζητημάτων, η εφαρμογή ιδεών και η ανάληψη δράσης, η λήψη αποφάσεων, η αναλυτική και συνδυαστική σκέψη, η αξιοποίηση μοντέλων, η επίλυση προβλημάτων, η διατύπωση συμπερασμάτων, ο αναστοχασμός. Απαραίτητη και αναντικατάστατη διαδικασία που προβλέπεται από τη διερευνητική/ανακαλυπτική μέθοδο είναι ο αποδεικτικός πειραματισμός, από τα αποτελέσματα του οποίου και την καθοδήγηση του/της εκπαιδευτικού προκύπτουν τα συμπεράσματα των μαθητών/τριών, η «δική τους θεωρία που ανακάλυψαν».

Μέσω αυτής της διαδικασίας επιδιώκεται να ταυτίσουν οι μαθητές/-τριες τη διερευνητική/ανακαλυπτική μέθοδο με τον ορθολογικό τρόπο σκέψης/τον ορθολογισμό, αλλά και να ασκηθούν στον ορθολογισμό και την κριτική σκέψη ώστε να μπορούν να τα εφαρμόζουν σε προβλήματα που συναντούν στην καθημερινότητά τους, σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ως συνειδητοί πολίτες και δημιουργικοί άνθρωποι.

Στο ΠΣ η έμφαση της διδακτικής διαδικασίας μετακινείται από το γνωσιακό αντικείμενο και τους/τις εκπαιδευτικούς στους/στις μαθητές/-τριες, σε μια ισχυρά μαθητοκεντρική προσέγγιση με την καθοδήγηση του/ της εκπαιδευτικού.

Επιδίωξη του ΠΣ είναι ο εγγραμματισμός στις φυσικές επιστήμες όλων των μαθητών/-τριών, καθώς η μάθηση πρέπει να αφορά όλους/-ες τους/τις μαθητές/-τριες ανεξάρτητα από φύλο, κοινωνικοοικονομικό, πολιτιστικό ή εθνικό υπόβαθρο, αναπηρία, (...), αμβλύνοντας τις ανισότητες.

Γ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ

Το γνωσιακό αντικείμενο των Φυσικών για τις αντίστοιχες βαθμίδες και τάξεις είναι ευκταίο να περιλαμβάνει τις επιστημονικές θεωρίες στην εκπαιδευτική εκδοχή τους, που συνάδει με τα ηλικιακά, γνωσιακά και γνωστικά χαρακτηριστικά των μαθητών/-τριών, αλλά και τους στόχους που έχουν τεθεί.

H εκπαίδευση στις φυσικές επιστήμες τα τελευταία χρόνια έχει προσανατολιστεί στην υλοποίηση διεπιστημονικών προσεγγίσεων STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics), με στόχο την προετοιμασία των μαθητών/-τριών στο να γνωρίσουν βασικές έννοιες και να εφαρμόζουν μεθοδολογικές πρακτικές των κλάδων του STEM αλλά και «εγκάρσιες έννοιες», σε φαινόμενα και καταστάσεις που συναντούν ή θα συναντήσουν στη ζωή τους. Στην «ολοκληρωμένη» εκπαίδευση STEM, έμφαση δίνεται στις βασικές έννοιες, που αποτελούν τον πυρήνα των επιστημών και τη διασύνδεση της επιστήμης και του σχολείου με προβλήματα/προβληματισμούς της καθημερινής ζωής των μαθητών/-τριών. Τα εκπαιδευτικά μοντέλα που ακολουθούνται στην εκπαίδευση STEM βασίζονται στη βιωματική μάθηση, που υλοποιείται μέσω διερευνητικών προσεγγίσεων, ομαδοσυνεργατικών διαδικασιών και επίλυσης προβλημάτων. Το ΠΣ των Φυσικών του Δημοτικού έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτά της STEM εκπαίδευσης, τόσο από πλευράς περιεχομένου όσο και μεθοδολογικών/εκπαιδευτικών προσεγγίσεων.

Όσον αφορά όμως τη διάρθρωσή τους, τα ΠΣ πρέπει να περιλαμβάνουν μερικές «βασικές» Θεματικές Ενότητες, που θα διατρέχουν όλες τις βαθμίδες (από τις πρώιμες στις ύστερες), εμπλουτιζόμενες σε κάθε βαθμίδα και τάξη και με άλλες θεματικές. Όλες οι Θεματικές Ενότητες πρέπει να διευρύνονται σε κάθε βαθμίδα και τάξη όσον αφορά την πληρότητα, τη μαθηματική έκφραση, τις αξιοποιούμενες ψηφιακές τεχνολογίες, τις εφαρμογές, κατά το πρότυπο μιας «ανάστροφης κλιμακωτής πυραμίδας». Ευκταίο είναι οι πυραμίδες για κάθε γνωσιακό αντικείμενο να έχουν οριζόντια αντιστοίχιση μεταξύ τους ανά βαθμίδα και τάξη, για τη διασύνδεση και αλληλοσυμπλήρωση των γνωσιακών αντικειμένων.

Σύμφωνα με τη λογική αυτή οι Θεματικές Ενότητες, ενταγμένες σε γνωσιακά πεδία, θα πρέπει να διδάσκονται με σειρά τέτοια, ώστε να μπορούν να γίνουν κατανοητές από τους/τις μαθητές/-τριες, σύμφωνα με τα ηλικιακά και γνωσιακά τους χαρακτηριστικά, αλλά και με διάταξη τέτοια, η οποία να επιτρέπει να εξετάζονται με διαρκώς μεγαλύτερη πληρότητα, εύρος και σε βάθος, από τις χαμηλότερες στις υψηλότερες βαθμίδες και τάξεις.

Συνοψίζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου ΠΣ:

-Εφαρμόζεται η ανακαλυπτική/διερευνητική μεθοδολογία, όπου ο αποδεικτικός πειραματισμός έχει βασικό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία.

-Προωθείται η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, αφού ο πειραματισμός εκτελείται από ομάδες μαθητών/-τριών, όπου κάθε μέλος ισότιμα έχει έναν συγκεκριμένο ρόλο.

-Ο πειραματισμός γίνεται με απλά υλικά και μέσα, που οι μαθητές/-τριες μπορούν να βρουν και στο σπίτι τους.

-Αξιοποιείται πληθώρα διαθεματικών προσεγγίσεων, έτσι ώστε η μάθηση αλλά και η επιστημονική γνώση να αντιμετωπίζονται ολιστικά και όχι αποσπασματικά.

-Βασικός στόχος δεν είναι η ανάκληση και απομνημόνευση φυσικών αρχών και νόμων, αλλά η δυνατότητα των μαθητών/-τριών να ερμηνεύουν τα φαινόμενα που συμβαίνουν γύρω τους.

-Βασική αρχή είναι η ύπαρξη Θεματικών Πεδίων κοινών για όλες τις βαθμίδες σχολικής εκπαίδευσης, ενώ ακολουθείται και παρόμοια διάρθρωση της ύλης από το Δημοτικό μέχρι το Λύκειο. Έτσι, εξασφαλίζονται η οριζόντια διασύνδεση και η σύνθεση Προγραμμάτων Σπουδών από αλληλοσυμπληρούμενες, επαγωγικά αναπτυσσόμενες και χωρίς κενά ή αλληλοεπικαλύψεις Θεματικές Ενότητες.

-Υπάρχει μέριμνα, ώστε η κατανομή των Θεματικών Ενοτήτων ανά Θεματικό Πεδίο να λαμβάνει υπόψη τα φυσικά μεγέθη, που πρέπει να προηγηθούν ως προαπαιτούμενα για τη μελέτη άλλων.

-Αξιοποιείται το διδακτικό εργαλείο των ένθετων κειμένων ως σημαντικό συμπληρωματικό υλικό, που εμπλουτίζει την εκπαιδευτική διαδικασία. Τα ένθετα κείμενα εντάσσονται στο ανακαλυπτικό/διερευνητικό μοντέλο και ενημερώνουν τους/τις μαθητές/-τριες για τεχνολογικά επιτεύγματα, διευρύνουν τους ορίζοντές τους, τους παρακινούν για περαιτέρω μελέτη και προβληματισμούς, εξασκούν την κριτική ικανότητα και τον ορθολογικό τρόπο σκέψης.

-Το μοντέλο του μικρόκοσμου αξιοποιείται για την ερμηνεία φαινομένων, όπου κρίνεται απαραίτητο και είναι διαπιστωμένο πως θα διευκολύνει τους/τις μαθητές/τριες για τη βέλτιστη προσέγγιση των θεματικών (π.χ. ηλεκτρισμός, θερμότητα, φυσικές καταστάσεις κ.λπ.).

-Όλες οι Θεματικές Ενότητες έχουν σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο, ώστε επιπλέον ψηφιακό υλικό (προσομοιώσεις, βίντεο, ψηφιακά μοντέλα κ.λπ.) να μπορεί να ενταχθεί σε οποιοδήποτε βήμα του ανακαλυπτικού/διερευνητικού μοντέλου και να μεγιστοποιήσει τα προσδοκώμενα μαθησιακά οφέλη. Έχει δοθεί προσοχή, ώστε οι προτεινόμενες ενότητες και τα αντίστοιχα φύλλα εργασίας να ολοκληρώνονται στον προβλεπόμενο χρόνο με σχετική άνεση.

-Έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε να ληφθούν υπόψη τα νεότερα πορίσματα της επιστήμης, έστω και με τη χρήση σχετικών ένθετων κειμένων.

Με βάση τη λογική αυτή, παρατίθενται τα προτεινόμενα Θεματικά Πεδία του μαθήματος των Φυσικών για τις δύο τάξεις του Δημοτικού:

-Επιστήμη και Εκπαίδευση Μεθοδολογία

-Ενέργεια και Ύλη

-Θερμότητα και Θερμοκρασία, Θερμοδυναμική

-Μόρια και Κύτταρα Ζωή Βιολογικά Συστήματα

-Οικοσυστήματα Κλιματική Αλλαγή

-Πεδία και Κύματα Ήχος και Φως

-Δυνάμεις Κινήσεις

-Ηλεκτρομαγνητισμός

-Οξέα, Βάσεις, Άλατα

-Σύγχρονη Φυσική Τεχνολογία

και με τις αντίστοιχες Θεματικές Ενότητες:

 

(Ακολουθεί πίνακας για τον οποίο βλέπε στο οικείο ΦΕΚ)

Το παρόν Πρόγραμμα Σπουδών, κατά τα σχολικά έτη 2021-2022 και 2022-2023, θα εφαρμοσθεί πιλοτικά σε όλα τα Πρότυπα και Πειραματικά Δημοτικά σχολεία της χώρας, σε συνδυασμό με τα ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών. Από το σχολικό έτος 2023-2024 θα εφαρμοσθεί σε όλα τα Δημοτικά Σχολεία της χώρας.

Η απόφαση αυτή να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Μαρούσι, 8 Δεκεμβρίου 2021