Πρόγραμμα Σπουδών για την Προσχολική Εκπαίδευση.

---

Υπουργική Απόφαση Αριθμ. 160476/Δ1/2021

ΦΕΚ 5961/Β/17-12-2021

Πρόγραμμα Σπουδών για την Προσχολική Εκπαίδευση.

Η ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΣ

ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Έχοντας υπόψη:

1. Τις διατάξεις:

1.1. Της παρ. 9 του άρθρου 3 του ν. 1566/1985

(Α’ 167),όπως τροποποιήθηκαν με τις διατάξεις του άρθρου 7 παρ 1, 2 του ν. 2525/1997 (Α’ 188) «Ενιαίο Λύκειο, πρόσβαση των αποφοίτων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και άλλες διατάξεις»,

1.2. του άρθρου 2 παρ. 3 περ. α υποπ. ββ του ν. 3966/

2011 (Α’ 118) «Θεσμικό πλαίσιο των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων, Ίδρυση Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Οργάνωση του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» και λοιπές διατάξεις»,

1.3. του άρθρου 175 του ν. 4823/2021 (Α΄ 136) «Αναβάθμιση του σχολείου, ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών και άλλες διατάξεις.»,

1.4. του άρθ. 90 του Κώδικα της νομοθεσίας για την Κυβέρνηση και τα κυβερνητικά όργανα (π.δ. 63/2005, Α΄ 98), σε συνδυασμό με την παρ. 22 του άρθρου 119 του ν. 4622/2019 (Α΄ 133),

1.5. του π.δ. 81/2019 (Α΄119) «Σύσταση, συγχώνευση, μετονομασία και κατάργηση Υπουργείων και καθορισμός των αρμοδιοτήτων τους - Μεταφορά υπηρεσιών και αρμοδιοτήτων μεταξύ Υπουργείων»,

1.6. του π.δ. 83/2019 (Α΄121) «Διορισμός Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης, Υπουργών, Αναπληρωτών Υπουργών και Υφυπουργών»,

1.7. του π.δ. 84/2019 (Α΄123) «Σύσταση και κατάργηση Γενικών Γραμματειών και Ειδικών Γραμματειών/Ενιαίων Διοικητικών Τομέων Υπουργείων»,

1.8. του π.δ. 2/2021 «Διορισμός Υπουργών, Αναπληρωτών Υπουργών και Υφυπουργών» (Α΄2),

2. Την υπό στοιχεία. 168/Υ1/08-01-2021 Κοινή Απόφαση του Πρωθυπουργού και της Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων «Ανάθεση αρμοδιοτήτων στην Υφυπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ζωή Μακρή». (Β΄33).

3. Την υπό στοιχεία 104671/ΓΔ4/27-09-2021 απόφαση της Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων «Πιλοτική Εφαρμογή Προγραμμάτων Σπουδών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση» (Β΄ 4003).

4. Τις υπ’ αρ. 55/14-10-2021 και 56/21-10-2021 πράξεις του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

5. Το γεγονός ότι από την παρούσα απόφαση δεν προκαλείται δαπάνη σε βάρος του τακτικού προϋπολογισμού του Υ.ΠΑΙ.Θ. σύμφωνα με την υπό στοιχεία Φ.1/Γ/796/156790/Β1/02-12-2021 εισήγηση της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, αποφασίζουμε:

Το Πρόγραμμα Σπουδών για την Προσχολική Εκπαίδευση ορίζεται ως εξής:

A΄ Μέρος

Α. ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ

Το νηπιαγωγείο εισάγει τα παιδιά στην πρώτη θεσμοθετημένη βαθμίδα της εκπαίδευσης. Ως σχολικός θεσμός αποτελεί μέρος του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τις αρχές και το πλαίσιο λειτουργίας του, τα οποία διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία του. Το νηπιαγωγείο παρέχει ένα δυναμικό ξεκίνημα στη σχολική εκπαίδευση των παιδιών, με μακροπρόθεσμα οφέλη για τα ίδια και την κοινωνία. Δημιουργεί συνδέσεις με τα περιβάλλοντα στα οποία ζει και δραστηριοποιείται το παιδί, με γνώμονα την προαγωγή της μάθησης, της ανάπτυξης και της ευημερίας του. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συνεργασία με το οικογενειακό περιβάλλον, το οποίο έχει πρωταρχικό ρόλο στη ζωή των παιδιών και είναι άμεσα συνυφασμένο με τη λειτουργία και τους στόχους του νηπιαγωγείου. Η καθολική, ποιοτική εκπαίδευση στο νηπιαγωγείο θέτει τα θεμέλια για την ανάπτυξη των παιδιών, την κοινωνικοποίηση και την καλλιέργεια βασικών ικανοτήτων που καθορίζουν τη μετέπειτα σχολική πρόοδο. Παράλληλα, συμβάλλει στην αντιμετώπιση ζητημάτων ή περιορισμών που υφίστανται σε σχέση με τη γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, υποστηρίζοντας τον αντισταθμιστικό ρόλο του σχολείου.

Η φυσιογνωμία του νηπιαγωγείου προσδιορίζεται από το Πρόγραμμα Σπουδών, το οποίο αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα εργασίας. Καθοδηγείται από την ανάγκη για τον αναπροσανατολισμό της εκπαίδευσης, σύμφωνα με τους αναδυόμενους στόχους και τις εκτιμώμενες απαιτήσεις της κοινωνίας του μέλλοντος. Λαμβάνοντας υπόψη τις νέες κοινωνικές συνθήκες και τις επιστημονικές εξελίξεις, το Πρόγραμμα Σπουδών του νηπιαγωγείου:

- στηρίζεται σε σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη και τη μάθηση των παιδιών,

- λαμβάνει υπόψη τις οδηγίες διεθνών οργανισμών και εκπαιδευτικών φορέων, καθώς και τα πορίσματα εμπειρικών ερευνών για την προσχολική εκπαίδευση,

- ανταποκρίνεται στις συνθήκες που διαμορφώνει η σύγχρονη ελληνική κοινωνική και εκπαιδευτική πραγματικότητα, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής προοπτικής της,

- αντανακλά τις εθνικές προτεραιότητες και στόχους για την προσχολική εκπαίδευση,

- αξιοποιεί λειτουργικά, εξελίσσει και συμπληρώνει τα προηγούμενα Προγράμματα Σπουδών του νηπιαγωγείου διασφαλίζοντας την απαιτούμενη συνέχεια,

- υιοθετεί το μοντέλο του ανάστροφου εκπαιδευτικού σχεδιασμού, όπου στο σημείο εκκίνησης βρίσκονται οι ικανότητες που αναμένεται να αναπτυχθούν,

- υπόκειται σε διαμορφωτικές διαδικασίες, καθώς εμπλουτίζεται και επικαιροποιείται, αξιοποιώντας το ψηφιακό περιβάλλον και τον πολυτροπικό χαρακτήρα της μάθησης,

- έχει υψηλές αλλά και ρεαλιστικές προσδοκίες για όλα τα παιδιά και δίνει έμφαση στον κομβικό ρόλο των νηπιαγωγών για να λάβουν τα κατάλληλα για την ηλικία τους εφόδια και να αναπτύξουν τις ικανότητες που απαιτούνται, ώστε να καταστούν, εν τέλει, δημιουργικοί άνθρωποι και συνειδητοί πολίτες του τόπου τους, του έθνους τους, της ευρώπης και της οικουμένης.

Το Πρόγραμμα Σπουδών διαμορφώνει το πλαίσιο για τη διασφάλιση της ποιότητας του εκπαιδευτικού προγράμματος, καθώς περιγράφει τους στόχους, τη φιλοσοφία και τις διαδικασίες σχεδιασμού και ανάπτυξης αναπτυξιακά κατάλληλων και πλούσιων σε εμπειρίες και ερεθίσματα μαθησιακών περιβαλλόντων στο νηπιαγωγείο. Είναι ταυτόχρονα ευέλικτο και ανοικτό, καθώς παρέχει στις/στους νηπιαγωγούς τα εργαλεία εκείνα που επιτρέπουν τη δημιουργική ενσωμάτωση των αρχών του στον σχεδιασμό διδακτικών παρεμβάσεων που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της σχολικής μονάδας, των παιδιών της τάξης και όλων όσοι εμπλέκονται στη μαθησιακή διαδικασία.

Το Πρόγραμμα Σπουδών διαμορφώνει το κοινό πλαίσιο για την οργάνωση της μάθησης στο νηπιαγωγείο στη βάση των ακόλουθων αρχών:

- Το νηπιαγωγείο θέτει τα θεμέλια για την ανάπτυξη των ικανοτήτων που θεωρούνται βασικές για την επιτυχημένη και δυναμική συμμετοχή του παιδιού στη σύγχρονη κοινωνική ζωή ως ενεργού πολίτη, στο πλαίσιο της αναπτυξιακής του ωριμότητας.

- Η έμφαση στην καλή γνώση των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών των παιδιών προσχολικής ηλικίας, στο πλαίσιο της ολόπλευρης ανάπτυξής τους, στοχεύει στη διαμόρφωση πλούσιων μαθησιακών περιβαλλόντων που σέβονται τον ρυθμό και τον τρόπο που μαθαίνει κάθε παιδί.

- Το παιδί βρίσκεται στο επίκεντρο της μαθησιακής διαδικασίας και έχει ενεργό συμμετοχή στη διαμόρφωσή της χωρίς διακρίσεις, ενσωματώνοντας τις αρχές της ενταξιακής εκπαίδευσης.

- Το παιδί μαθαίνει και αναπτύσσεται καθώς έρχεται σε επαφή με το περιβάλλον, τα αντικείμενα και τις καταστάσεις και αλληλεπιδρά με τους σημαντικούς άλλους. Οι θετικές και υποστηρικτικές σχέσεις αποτελούν τον βασικό μοχλό σε αυτήν τη διαδικασία, καθώς αναγνωρίζεται ο κοινωνικός χαρακτήρας της μάθησης.

- Η επίδραση του πολιτισμού στην ανάπτυξη και τη μάθηση στο νηπιαγωγείο γίνεται αντιληπτή στο πλαίσιο της καθημερινής εμπειρίας και των νοημάτων που προσδίδουν σε αυτήν τα παιδιά, οι οικογένειες και οι νηπιαγωγοί καθώς αλληλεπιδρούν και τη συνδιαμορφώνουν.

- Η προσέγγιση της μάθησης γίνεται με ολιστικό τρόπο προσφέροντας ποικίλα ερεθίσματα που έχουν νόημα για τα παιδιά και δημιουργώντας συνδέσεις με τη σύγχρονη καθημερινή ζωή και την τοπική και ευρύτερη κοινότητα.

- Η φυσική περιέργεια των παιδιών να ανακαλύψουν και να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους και το παιχνίδι αποτελούν τη βάση για την οργάνωση μαθησιακών καταστάσεων στο πλαίσιο διερευνήσεων που προάγουν την ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων.

- Ο συντονισμός των προσπαθειών και η συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων στην εκπαίδευση του παιδιού αποτελούν σημαντική προτεραιότητα του νηπιαγωγείου.

- Οι νηπιαγωγοί προσφέρουν κατάλληλες ευκαιρίες, ώστε τα παιδιά με ποικίλους τρόπους να επικοινωνούν αυτά που σκέφτονται, αυτά που γνωρίζουν και αυτά που μπορούν να κάνουν, παράλληλα αξιολογώντας και ανατροφοδοτώντας τη δράση τους με στόχο την προαγωγή της μάθησης και την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού προγράμματος.

- Η/Ο κάθε νηπιαγωγός, ατομικά αλλά και στο πλαίσιο της ομάδας των εκπαιδευτικών του σχολείου, αποτελεί το κλειδί για τη διασφάλιση της ποιότητας της εκπαίδευσης στο νηπιαγωγείο στο πλαίσιο ενός κοινού οράματος.

Β. ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ

Γενικοί σκοποί

Σκοπός του νηπιαγωγείου είναι η ολόπλευρη (σωματική, κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική) ανάπτυξη του παιδιού, η ευημερία του και η διαμόρφωση της ταυτότητας του δημοκρατικού πολίτη. Η εκπαίδευση στο νηπιαγωγείο, λαμβάνοντας υπόψη τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά αυτής της ηλικίας, προάγει την ανάπτυξη ικανοτήτων που βοηθούν το παιδί να ανταποκριθεί με κριτικό και δημιουργικό τρόπο στις προκλήσεις του περιβάλλοντος. Θέτει τις βάσεις για το μέλλον και εδραιώνει θεμελιώδεις αξίες που προάγουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ατομική και συλλογική υπευθυνότητα, σε μια ενταξιακή προοπτική.

Το νηπιαγωγείο εισάγει το παιδί στην υποχρεωτική εκπαίδευση και το βοηθά να διαμορφώσει σταδιακά την ταυτότητα του «μαθητή» και της «μαθήτριας». Παράλληλα υποστηρίζει τους γονείς ή/και κηδεμόνες να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του νέου τους ρόλου ως γονείς μαθητών/-τριών, καθώς εντάσσεται λειτουργικά στον ενιαίο σχεδιασμό της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό, και για να τονιστεί η αναδυόμενη ταυτότητα που δομούν σταδιακά τα παιδιά με τη φοίτησή τους στο νηπιαγωγείο, στο Πρόγραμμα Σπουδών γίνεται αναφορά, κατά βάση, στον όρο «παιδί», αλλά και «μαθητής/μαθήτρια», εναλλακτικά.

Βασικούς στόχους του νηπιαγωγείου, οι οποίοι λειτουργούν, ταυτόχρονα, ως «κλειδιά επιτυχίας» για την εκπλήρωση της κοινωνικοπαιδαγωγικής αποστολής του, αποτελούν:

- Η ομαλή μετάβαση των παιδιών από το σπίτι ή τον παιδικό σταθμό στο νηπιαγωγείο και από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο. Η διευκόλυνση των παιδιών και των οικογενειών να διαχειριστούν τις σημαντικές αυτές μεταβάσεις που βιώνονται στο πλαίσιο της φοίτησης στο νηπιαγωγείο αποτελεί σημαντική παράμετρο για την προσαρμογή των παιδιών στο νέο σχολικό περιβάλλον και την επακόλουθη μαθησιακή τους εξέλιξη.

- Η διασφάλιση των συνθηκών για την επιτυχημένη πορεία κάθε παιδιού. Κάθε παιδί αντιμετωπίζεται ως ξεχωριστή οντότητα, με μοναδικά χαρακτηριστικά και ατομικούς ρυθμούς μάθησης και ανάπτυξης. Η βιογραφία κάθε παιδιού, τα γνωστικά του αποθέματα και το πολιτισμικό του κεφάλαιο, οι ικανότητες, τα ενδιαφέροντα και οι ανάγκες του αποτελούν το σημείο εκκίνησης για τα βήματα και τις επιλογές των νηπιαγωγών, ώστε το κάθε παιδί ξεχωριστά να φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του, να νιώσει χαρά, ικανοποίηση, αυτοπεποίθηση και πληρότητα.

- Η διασφάλιση των συνθηκών για την επιτυχημένη συμμετοχή κάθε εκπαιδευτικού και κάθε ενήλικα στην εκπαίδευση των παιδιών. Οι νηπιαγωγοί κατά πρώτον αλλά και όλοι όσοι συμμετέχουν με διάφορους ρόλους στο νηπιαγωγείο, όπως για παράδειγμα γονείς, ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό κτλ., ενισχύονται στο να αξιοποιούν τις δυνάμεις τους, να συνεργάζονται αρμονικά και να αναπτύσσουν αίσθημα ικανοποίησης, αυτοαποτελεσματικότητας και ολοκλήρωσης σε σχέση με τον ρόλο τους στην εκπαίδευση και την ευημερία των παιδιών.

- Η λειτουργία του νηπιαγωγείου ως κοινότητα μάθησης. Οι νηπιαγωγοί προσαρμόζουν το πρόγραμμα και τις πρακτικές που εφαρμόζουν, ώστε να ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά, τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών. Η λειτουργία και η αποτελεσματικότητα του νηπιαγωγείου ως κοινότητας μάθησης εξαρτώνται από την ύπαρξη κοινού οράματος, τη δέσμευση όλων όσοι εμπλέκονται για τη βελτίωση και αλλαγή και τον σεβασμό απέναντι στις δυνατότητες και τη συμβολή όλων των συμμετεχόντων.

- Η ισχυρή και δημοκρατική ηγεσία. Η ηγεσία του νηπιαγωγείου διαμορφώνει το πλαίσιο για την ανάπτυξη κοινών στόχων και συνεργασίας μεταξύ όλων των εμπλεκομένων στην εκπαιδευτική διαδικασία, στηρίζοντας τις ενέργειές της σε έναν βαθύτερο ηθικό σκοπό. Η ευθύνη που αναλαμβάνουν οι νηπιαγωγοί για να διασφαλίσουν τη μάθηση των παιδιών και την ευημερία της σχολικής κοινότητας διαπερνά την οργανωσιακή κουλτούρα του νηπιαγωγείου. Στη βάση αυτή προάγεται η ανάληψη δράσεων που διαμορφώνουν υψηλές αλλά και ρεαλιστικές προσδοκίες για τη μάθηση, παρέχουν κίνητρα προς όλους τους εμπλεκομένους, υλοποιούν τους στόχους του

Προγράμματος Σπουδών, εμπνέουν και διαχέουν το εκπαιδευτικό όραμα στη σχολική και την ευρύτερη κοινότητα.

Γ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ - ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ

Το περιεχόμενο της μάθησης στο νηπιαγωγείο οργανώνεται σε τέσσερα (4) Θεματικά Πεδία στη βάση της ολιστικής προσέγγισης της μάθησης, με στόχο την ανάδειξη των διεπιστημονικών συνδέσεων και την ενίσχυση της διαθεματικής ενιαιοποίησης. Οι ικανότητες του 21ου αιώνα βρίσκονται στον πυρήνα του Προγράμματος Σπουδών του νηπιαγωγείου και διατρέχουν όλα τα Θεματικά Πεδία και τις Θεματικές Ενότητές του. Αν και η ανάπτυξη των ικανοτήτων έχει μία διά βίου προοπτική, η καλλιέργειά τους από την προσχολική ηλικία ενέχει σημαντικά πλεονεκτήματα για τη μετέπειτα εδραίωσή τους, εξαιτίας της σημασίας των πρώιμων μαθησιακών εμπειριών για την επιτυχημένη πορεία του παιδιού. Οι ικανότητες αυτές δε θεωρούνται καινούριες, ωστόσο το περιεχόμενό τους επικαιροποιείται και επαναπροσδιορίζεται μέσα από τις σημαντικές αλλαγές που επιφέρει ο 21ος αιώνας και σε σχέση με το περιεχόμενο του προγράμματος του νηπιαγωγείου. Η έννοια της ικανότητας στο Πρόγραμμα Σπουδών του νηπιαγωγείου χρησιμοποιείται ταυτόσημα με την έννοια της επάρκειας και αντιμετωπίζεται ως μία δυναμική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει την επιλογή, την ενεργοποίηση και τον συντονισμό ενός συνδυασμού γνώσεων, στάσεων και δεξιοτήτων, που απαιτούνται προκειμένου τα παιδιά να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις μαθησιακές προκλήσεις. Συγκεκριμένα:

α) Οι γνώσεις περιγράφουν το «τι» της μάθησης και προσδιορίζονται ως μία σειρά εδραιωμένων γενικότερων και ειδικότερων γνωστικών στοιχείων, ιδεών, εννοιών, θεωριών, σχημάτων, γεγονότων, δεδομένων και πληροφοριών, που πρέπει να οικοδομηθούν και να κατακτηθούν προκειμένου τα παιδιά να αναγνωρίζουν και να αντιλαμβάνονται μία συγκεκριμένη περίσταση, ένα αντικείμενο ή μία κατάσταση.

β) Οι δεξιότητες περιγράφουν το «πώς» της μάθησης και αποτελούν ένα σύνολο επιμέρους διακριτών μονάδων ενέργειας ή συμπεριφοράς που συνάγονται από τις αντίστοιχες γνώσεις και εφαρμόζονται με έναν οργανωμένο και δυναμικό τρόπο σε κάθε συνθήκη.

γ) Οι στάσεις περιγράφουν το «γιατί» της μάθησης και αντιστοιχούν σε προδιαθέσεις, τάσεις, συναισθήματα, αξίες, νοητικές συνήθειες, νοοτροπίες και μορφές συμπεριφοράς που απαιτούν χρόνο και συστηματικότητα προκειμένου να εδραιωθούν και να διαμορφώσουν τον συνολικό προσανατολισμό και την ανταπόκριση των παιδιών σε διαφορετικά πλαίσια και καταστάσεις.

Στο μοντέλο που υιοθετείται στο Πρόγραμμα Σπουδών προτείνεται μια εργαλειοθήκη τεσσάρων (4) υποδοχών, σε καθεμία από τις οποίες εμπεριέχονται τρεις (3) κατηγορίες βασικών ικανοτήτων. Οι κατηγορίες ικανοτήτων οι οποίες περιλαμβάνονται στις επιμέρους υποδοχές δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενες, αλλά αλληλοσυνδέονται, έτσι, ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν σε πολλούς και διαφορετικούς συνδυασμούς, εξυπηρετώντας τη μαθησιακή διαδικασία:

α) εργαλεία σκέψης: 1. κριτική σκέψη, 2. δημιουργικότητα, 3. επίλυση προβλήματος και στοχαστική λήψη αποφάσεων

β) εργαλεία επιστήμης και τεχνολογίας: 1. καινοτομία, 2. υπολογιστική σκέψη, 3. σχεδιαστική και κατασκευαστική ικανότητα

γ) εργαλεία ζωής: 1. προσωπική ενδυνάμωση και κοινωνική ευθύνη, 2. ιδιότητα του πολίτη, 3. ευελιξία, προσαρμοστικότητα και ανθεκτικότητα

δ) εργαλεία μάθησης: 1. επικοινωνία, 2. συνεργασία, 3. μαθαίνω πώς να μαθαίνω - μεταγνώση.

Οι ικανότητες που εμπεριέχονται στην εργαλειοθήκη είναι εγκάρσιες και διαθεματικές, αναπτύσσονται σε όλα τα μαθησιακά πλαίσια και λειτουργούν συμπληρωματικά για την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών και ενισχυτικά για τον ρόλο τους ως αυριανών πολιτών του έθνους και του κόσμου. Η προσχολική εκπαίδευση, υπό το πρίσμα της ανάπτυξης των βασικών ικανοτήτων, βρίσκεται σε συστοιχία με τις αρχές της ολιστικής ανάπτυξης και μάθησης που υιοθετεί το Πρόγραμμα Σπουδών. Ο προσανατολισμός αυτός αντανακλάται στη φιλοσοφία οργάνωσης του περιεχομένου της μάθησης στα τέσσερα (4) Θεματικά Πεδία και τις Θεματικές Ενότητες που περιλαμβάνουν.

Κάθε Θεματικό Πεδίο περιλαμβάνει δύο (2) Θεματικές Ενότητες εκτός από το 3ο Θεματικό Πεδίο, Παιδί και Θετικές Επιστήμες, στο οποίο ενσωματώνονται τρεις (3) Θεματικές Ενότητες. Η οργάνωση αυτή των Θεματικών Πεδίων σε Θεματικές Ενότητες βασίζεται στη φιλοσοφία και τη σημασία του να «γνωρίζει κανείς τα μέρη για να κατανοήσει το όλο». Είναι σημαντικό οι νηπιαγωγοί να κατανοήσουν τα βασικά γνωστικά πεδία, τις έννοιες και τις ικανότητες που επιδιώκεται να αναπτυχθούν σε κάθε Θεματική Ενότητα, ώστε στη συνέχεια να μπορούν να τις προσεγγίσουν ολιστικά με δυναμικό τρόπο. Οι βασικές ικανότητες που αναμένεται να αναπτυχθούν σε κάθε Θεματικό Πεδίο προσδιορίζουν το πλαίσιο των προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων που περιγράφονται σε κάθε Θεματική Ενότητα στην Αναλυτική Απεικόνιση του Προγράμματος Σπουδών.

Το περιεχόμενο της μάθησης οργανώνεται στη βάση του τι επιδιώκεται να μάθουν τα παιδιά, λαμβάνοντας υπόψη το αναπτυξιακό τους επίπεδο και τις διασυνδέσεις μεταξύ των θεμάτων και των εννοιών σε κάθε Θεματική Ενότητα. Επισημαίνεται ότι οι μαθησιακές επιδιώξεις και οι ενδεικτικές δραστηριότητες που παρουσιάζονται σε κάθε Θεματική Ενότητα δεν αποτελούν ένα δεσμευτικό πλαίσιο για τις/τους νηπιαγωγούς, ούτε «ύλη» που πρέπει να καλυφθεί. Αυτό που έχει σημασία είναι οι επιλογές των νηπιαγωγών να ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά των παιδιών και τις συνθήκες της τάξης. Λαμβάνεται, επίσης, υπόψη ότι τα παιδιά δεν παρακολουθούν για ένα μόνο σχολικό έτος το νηπιαγωγείο και ότι οι ίδιες έννοιες και ικανότητες μπορούν να αναπτυχθούν μέσα από διαφορετικές θεματικές και επιστημονικές διασυνδέσεις. Είναι σημαντικό οι νηπιαγωγοί να επενδύουν στις ήδη υπάρχουσες γνώσεις και να επιστρέφουν στις ίδιες έννοιες μέσα από άλλες, ενδεχομένως, Θεματικές Ενότητες, προχωρώντας σε βάθος και αυξάνοντας σταδιακά τον βαθμό δυσκολίας με βάση τις αρχές της σπειροειδούς μάθησης.

Α΄ Θεματικό Πεδίο: Παιδί και Επικοινωνία

Προετοιμάζοντας τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας και να αποκωδικοποιήσουν τον κόσμο γύρω τους, η επικοινωνία έχει σημαντική θέση στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου. Το Θεματικό Πεδίο Παιδί και Επικοινωνία λαμβάνει υπόψη τις σημαντικές αλλαγές στους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι παράγουν και μεταδίδουν νοήματα στη σύγχρονη κοινωνία, στοχεύοντας στη διαμόρφωση μαθησιακών περιβαλλόντων που εξοικειώνουν τα παιδιά με ποικίλα εργαλεία για την επεξεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών για την εδραίωση αμοιβαίας κατανόησης. Υιοθετείται η προσέγγιση των πολυγραμματισμών, η οποία δίνει έμφαση σε πολυτροπικά κείμενα και στην ενσωμάτωση διαφόρων σημειωτικών συστημάτων για την παραγωγή νοήματος και την αποτελεσματική επικοινωνία στο πλαίσιο καθημερινών καταστάσεων και αυθεντικών εμπειριών. Στο πλαίσιο των πολυγραμματισμών, ο κριτικός γραμματισμός κατέχει ιδιαίτερη θέση αντιμετωπίζοντας το κάθε κείμενο ως πολιτισμικό προϊόν που εμπεριέχει ιδεολογικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, τα οποία είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη, ώστε να γίνονται εις βάθος κατανοητά τα μηνύματα που μεταφέρονται και να συζητιούνται υπό το πρίσμα πολιτισμικών, κοινωνικών και άλλων παραμέτρων.

Οι δύο Θεματικές Ενότητες που συνιστούν το συγκεκριμένο Θεματικό Πεδίο, η Γλώσσα και οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ), έχουν ρόλο-κλειδί στο Πρόγραμμα Σπουδών και αποτελούν τη βάση για όλα τα Θεματικά Πεδία. Η Θεματική Ενότητα Γλώσσα εστιάζει στην ανάπτυξη βασικών ικανοτήτων για την προφορική, γραπτή και πολυγλωσσική επικοινωνία, οι οποίες κρίνονται σημαντικές για την αποτελεσματική συμμετοχή των παιδιών στα διάφορα πεδία δράσης τους στο σχολικό και ευρύτερο κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον και αποτελούν προϋπόθεση για την αποτελεσματική μάθηση σε σχέση με όλες τις άλλες Θεματικές Ενότητες. Η Θεματική Ενότητα ΤΠΕ δίνει έμφαση στην ανάπτυξη ικανοτήτων που αφορούν την εξοικείωση των παιδιών με τη χρήση ψηφιακών περιβαλλόντων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων διαχείρισης της πληροφορίας για την κάλυψη διαφορετικών επικοινωνιακών αναγκών. Παράλληλα, βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν κριτική στάση και ορθές συνήθειες σε σχέση με την αξιοποίηση των ΤΠΕ, προετοιμάζοντάς τα κατάλληλα σε σχέση με τις προκλήσεις της ψηφιακής κοινωνίας. Δίνει, επιπλέον, τη δυνατότητα μεταφοράς της μαθησιακής εμπειρίας πέρα από τα στενά όρια της σχολικής τάξης και διευκολύνει τα παιδιά, με κατάλληλη καθοδήγηση από τις/τους νηπιαγωγούς, να προβαίνουν σε ενημερωμένες και υπεύθυνες επιλογές για τα ζητήματα που τα αφορούν, καθώς επιτρέπει την πρόσβαση σε ευρεία γκάμα πληροφοριών.

Οι βασικές ικανότητες που επιδιώκεται και αναμένεται να αναπτυχθούν στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Θεματικού Πεδίου και προσδιορίζουν τα περιεχόμενά του αναφέρονται συνοπτικά στον ακόλουθο πίνακα:

ΓνώσειςΔεξιότητεςΣτάσεις

- μέσα και τρόποι μετάδοσης νοήματος-πληροφορίας,

- πολλαπλές όψεις των προθέσεων πίσω από τα νοήματα-πληροφορίες,

- σκέψεις και συναισθήματα που δημιουργούν τα κείμενα στους αποδέκτες,

- το πλαίσιο και η συνθήκη επικοινωνίας διαμορφώνουν το είδος και τη μορφή του κειμένου που θα παραχθεί.- εστιασμένη αναζήτηση ανάλογα με το είδος της πληροφορίας,

- επιλογή, ανάλυση και σύνθεση πληροφοριών για την κατανόηση και την παραγωγή νοήματος,

- χρήση κατάλληλων εργαλείων και μέσων για δημιουργική έκφραση και αποτελεσματική επικοινωνία νοημάτων,

- προσαρμογή της επικοινωνίας ανάλογα με το πλαίσιο και τις συνθήκες που τη διαμορφώνουν.- κριτική αντιμετώπιση της πληροφορίας,

- διάθεση εξοικείωσης με διάφορα επικοινωνιακά εργαλεία και εκφραστικά μέσα για την ενίσχυση της ικανότητας κατανόησης και αποτελεσματικής μετάδοσης των νοημάτων,

- ωφέλιμη και βέλτιστη χρήση των εργαλείων και των μέσων παραγωγής και επικοινωνίας νοήματος,

- σημασία των πολιτισμικών αξιών στα κείμενα σε σχέση με τον σκοπό της επικοινωνίας.

Η αξιοποίηση των ΤΠΕ και των πολυτροπικών κειμένων στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου ικανοποιεί τους στόχους της ενταξιακής και της διαφοροποιημένης προσέγγισης που υιοθετούνται στις αρχές του Προγράμματος Σπουδών. Ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες, τους τρόπους και τον ρυθμό που μαθαίνουν τα παιδιά προσφέροντας αυξημένες δυνατότητες: α) ως προς την πρόσβαση στην πληροφορία και τη γνώση, β) ως προς τα είδη ερεθισμάτων (π.χ. γλωσσικά, ακουστικά, εικονικά, απτικά, κινητικά κτλ.) και γ) ως προς τα εκφραστικά μέσα, ενισχύοντας τη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την ενεργό συμμετοχή, καθώς το περιεχόμενο του συγκεκριμένου Θεματικού Πεδίου αλληλεπιδρά με και ενσωματώνεται λειτουργικά στα υπόλοιπα Θεματικά Πεδία.

Β΄ Θεματικό Πεδίο: Παιδί, Εαυτός και Κοινωνία

Στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας που μεταβάλλεται συνεχώς και προβάλλει ποικίλες προκλήσεις στα άτομα και στις ομάδες σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, τα παιδιά από την προσχολική ηλικία υποστηρίζονται να δομήσουν μια θετική αντίληψη για τον εαυτό τους, να κατανοήσουν και να αλληλεπιδράσουν με το περιβάλλον και να αναπτύξουν δράσεις με στόχο να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις ποικίλες προκλήσεις του. Το νηπιαγωγείο μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση υπεύθυνων και ενεργών πολιτών, την προαγωγή της κοινωνικής δικαιοσύνης και την καλλιέργεια αξιών με ανθρωπιστική βάση.

Το Θεματικό Πεδίο Παιδί, Εαυτός και Κοινωνία δημιουργεί τις προϋποθέσεις, ώστε τα παιδιά να αντιληφθούν τις συνδέσεις ανάμεσα τον εαυτό τους και στους άλλους, τα διάφορα επίπεδα της κοινωνικής οργάνωσης και το πλαίσιο της καθημερινής εμπειρίας. Προάγει την επεξεργασία ζητημάτων που το απασχολούν σε σχέση με την προσωπική ανάπτυξη και τη δράση τους, ατομική και συλλογική, ώστε να είναι σε θέση να θέτουν στόχους που αποσκοπούν στην αειφόρο ανάπτυξη, την προσωπική, κοινωνική και περιβαλλοντική συνειδητοποίηση και την ευημερία. Εστιάζει στη συναισθηματική ενδυνάμωση των παιδιών, προωθώντας και υποστηρίζοντας πρακτικές συναισθηματικού

εγγραμματισμού, ώστε τα παιδιά να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τα δικά τους συναισθήματα, να κατανοούν τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων και να συζητούν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους εμπειρία, αλλά και σε σχέση με κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα που τα απασχολούν. Με δεδομένο ότι η διαμόρφωση του ενεργού πολίτη δε συνιστά μία απλή ατομική διαδικασία, αλλά συντελείται μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, ο κοινωνικός γραμματισμός παρέχει τα εργαλεία για την επεξεργασία της κοινωνικής πραγματικότητας και την καλλιέργεια γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων που προάγουν την επικοινωνία, τη συνεργασία, την ενεργό συμμετοχή και την αμοιβαία κατανόηση, ώστε να καταστούν τα παιδιά πολιτισμικά εγγράμματοι και συνειδητοποιημένοι πολίτες, στο πλαίσιο πάντα της αναπτυξιακής τους ωριμότητας.

Οι δύο Θεματικές Ενότητες, Προσωπική και Κοινωνικοσυναισθηματική Ανάπτυξη και Κοινωνικές Επιστήμες, αλληλοσυμπληρώνονται, προκειμένου να διαμορφώσουν τις κατάλληλες μαθησιακές εμπειρίες που προωθούν την ανάπτυξη σε ενδοατομικό, διαπροσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Η Θεματική Ενότητα Προσωπική και Κοινωνικοσυναισθηματική Ανάπτυξη εστιάζει στην καλλιέργεια ισχυρής αυτοαντίληψης, που επιτρέπει στα παιδιά να κατανοήσουν τον εαυτό τους και τις δυνατότητές τους και να αναπτύξουν μια θετική αυτοεικόνα και εσωτερικά κίνητρα για να μαθαίνουν και να βελτιώνονται συνεχώς. Στη Θεματική Ενότητα Κοινωνικές Επιστήμες παρέχονται ευκαιρίες για την επεξεργασία εννοιών και σχέσεων που ξεπερνούν τα στενά πλαίσια των διαπροσωπικών εμπειριών και προάγονται συλλογικές διαδικασίες για την ανάπτυξη του ηθικού και κοινωνικού εαυτού. Δίνεται έμφαση στην ευαισθητοποίηση των παιδιών αλλά και στην ανάληψη πρωτοβουλιών σε ζητήματα της άμεσης εμπειρίας τους, σε σχέση με ευρύτερα κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα που αφορούν την αειφόρο ανάπτυξη, για την προαγωγή της ενεργού και υπεύθυνης συμμετοχής και δράσης τους.

Οι βασικές ικανότητες που επιδιώκεται και αναμένεται να αναπτυχθούν στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Θεματικού Πεδίου αναφέρονται συνοπτικά στον ακόλουθο πίνακα:

ΓνώσειςΔεξιότητεςΣτάσεις

- προσωπικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά και συμβάσεις,

- ατομικές επιλογές και αντίκτυπος στο περιβάλλον, κοινωνικό και φυσικό,

- συναισθηματικός κόσμος και συμπεριφορά,

- κοινωνική οργάνωση και διαδικασίες λήψης αποφάσεων.- διερεύνηση και καταγραφή παραγόντων που διαμορφώνουν την ατομική και κοινωνική εμπειρία,

- επιλογή κατάλληλων τρόπων επικοινωνίας και προσαρμογή της συμπεριφοράς,

- συγκριτική διερεύνηση κοινωνικών καταστάσεων και περιβαλλοντικών φαινομένων που συνδέονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα,

- διατύπωση προτάσεων για την επίλυση ζητημάτων που αφορούν το άτομο και την ομάδα,

- λήψη αποφάσεων και υπεύθυνη συμπεριφορά.- κατανόηση του εαυτού και σημασία θετικής αλληλεπίδρασης με τους άλλους,

- αντιμετώπιση της διαφορετικότητας ως πλεονέκτημα για την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη,

- ανάπτυξη πανανθρώπινων αξιών, όπως ελευθερία, ειρήνη, υπευθυνότητα, σεβασμός, αλληλεγγύη,

- εκτίμηση της σημασίας της ιστορικής εξέλιξης ως βάση για τη μελλοντική πορεία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο,

- υπεύθυνη στάση απέναντι στα προβλήματα και εφαρμογή δημοκρατικών διαδικασιών στις αποφάσεις,

- κριτική στάση και ενεργός δράση για την αειφόρο ανάπτυξη.

Η αποδοχή της διαφορετικότητας, η διαμόρφωση στάσεων που βασίζονται σε πανανθρώπινες αξίες παράλληλα με την ενίσχυση των προσωπικών ικανοτήτων που αφορούν την ενδυνάμωση των παιδιών, τη συναισθηματική τους επίγνωση και τη διαχείριση των διαπροσωπικών τους σχέσεων και των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, συντελούν στη διαμόρφωση ενταξιακής κουλτούρας. Οι μαθησιακές εμπειρίες που προωθούνται στο συγκεκριμένο Θεματικό Πεδίο διαμορφώνουν το κατεξοχήν ανθρωποκεντρικό και ενταξιακό πλαίσιο ατομικής, συλλογικής έκφρασης και θετικής κοινωνικής αλληλεπίδρασης, το οποίο χαρακτηρίζει το Πρόγραμμα Σπουδών και αξιοποιείται σε όλες τις Θεματικές Ενότητες.

Γ΄ Θεματικό Πεδίο: Παιδί και Θετικές Επιστήμες

Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας έχουν ήδη αναπτύξει φυσική περιέργεια για τον κόσμο που τα περιβάλλει, ενώ παράλληλα δομούν την αντίληψη και την κατανόησή τους για το περιβάλλον αξιοποιώντας ιδέες και πρακτικές που αφορούν την παρατήρηση και ερμηνεία του φυσικού, τεχνητού και κοινωνικού κόσμου. Οι πρώιμες αυτές ιδέες και αναπαραστάσεις που σχηματίζουν τα παιδιά βιωματικά είναι αυτές που θα αποτελέσουν τη βάση για τη μελέτη και τη σταδιακή ανάπτυξη των εννοιών και των διαδικασιών στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου για τις θετικές επιστήμες. Μέσα από αυθεντικές και αναπτυξιακά κατάλληλες μαθησιακές εμπειρίες που βασίζονται στη διερευνητική μάθηση και αξιοποιούν το παιχνίδι, επιδιώκεται η υιοθέτηση ορθής στάσης απέναντι στον επιστημονικό τρόπο σκέψης.

Το Θεματικό Πεδίο Παιδί και Θετικές Επιστήμες εστιάζει στις κοινές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα δυναμικά, αλληλεπιδραστικά και συμπληρωματικά, όταν τα παιδιά οικοδομούν τις έννοιες στα Μαθηματικά, στις Φυσικές Επιστήμες και την Τεχνολογία Κατασκευών. Στο πλαίσιο της διερευνητικής μάθησης οδηγούνται σταδιακά στη συστηματοποίηση της σκέψης, καθώς επεξεργάζονται έννοιες και μεθόδους των επιστημών μέσα από καθημερινές καταστάσεις και προβλήματα που καλούνται να επιλύσουν. Η/Ο νηπιαγωγός, σε ρόλο διευκολυντή, υποστηρίζει τα παιδιά, με τη χρήση κατάλληλων ερωτημάτων προς διερεύνηση, να πειραματιστούν χρησιμοποιώντας τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους, ώστε να ανακαλύψουν τη νέα γνώση. Κατανοώντας το πώς ένα πρόβλημα της καθημερινότητας μπορεί να μετατραπεί σε μαθηματικό πρόβλημα, ενισχύεται ο μαθηματικός γραμματισμός υπό το πρίσμα της κοινωνικοπολιτισμικής προσέγγισης, ενώ παράλληλα μετασχηματίζεται σε εργαλείο μάθησης για τις Φυσικές Επιστήμες. Τα Μαθηματικά προσφέρουν το σύστημα των ενεργειών, ενώ οι Φυσικές Επιστήμες αποτελούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο τα παιδιά κατανοούν τον κόσμο και τα φαινόμενα και δρουν στη σύγχρονη πραγματικότητα. Επιπρόσθετα, η Θεματική Ενότητα Τεχνολογία Κατασκευών αποτελεί την πρακτική εφαρμογή των Φυσικών Επιστημών, καθώς αυτές οι δύο μαθησιακές περιοχές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες και οι γνώσεις και δεξιότητες που απορρέουν από τον συνδυασμό τους παρέχουν στα παιδιά τις βάσεις, τα απαραίτητα εφόδια και τις ευκαιρίες που χρειάζονται για να αντεπεξέλθουν στον σύνθετο και απαιτητικό σύγχρονο κόσμο ως επιστημονικά εγγράμματοι πολίτες. Οι νηπιαγωγοί βοηθούν τα παιδιά να οικοδομούν σταδιακά τις έννοιες αναδεικνύοντας τις συνδέσεις μεταξύ των τριών Θεματικών Πεδίων και να επανέρχονται σε αυτές αναλύοντας περισσότερες ή δυσκολότερες διαστάσεις λαμβάνοντας πάντα υπόψη τι έχει κατακτηθεί από τα παιδιά και ποιες είναι προαπαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες για να προχωρήσουν περαιτέρω.

Οι βασικές ικανότητες που επιδιώκεται και αναμένεται να αναπτυχθούν στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Θεματικού Πεδίου αναφέρονται συνοπτικά στον ακόλουθο πίνακα:

ΓνώσειςΔεξιότητεςΣτάσεις

- έννοιες του χώρου και του χρόνου ως σύστημα,

- έννοιες των αριθμών,

- μετρήσεις,

- φυσικά φαινόμενα,

- ζωντανοί οργανισμοί,

- χαρακτηριστικά και ιδιότητες υλικών σωμάτων,

- Γη, πλανήτες και διάστημα,

- σύγχρονα και παραδοσιακά εργαλεία,

- τεχνολογικά επιτεύγματα, ανακαλύψεις και επιστήμονες.- επιλογή και χρήση κατάλληλου εξειδικευμένου λεξιλογίου,

- παρατήρηση φαινομένων φυσικού και τεχνητού κόσμου,

- συλλογή, ανάλυση, ερμηνεία και παρουσίαση δεδομένων με πολλαπλές μορφές,

- διατύπωση και έλεγχος υποθέσεων,

- δημιουργία συνδέσεων ποσοτικής, ποιοτικής και αιτιώδους σχέσης,

- επιλογή βέλτιστης λύσης και διατύπωση συμπερασμάτων,

- ταξινόμηση και χειρισμός απλών εργαλείων,

- επίλυση κατασκευαστικών προβλημάτων.- συνειδητοποίηση της θετικής συμβολής των επιστημών στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων,

- αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης για την κατανόηση του φυσικού, τεχνολογικού και κοινωνικού κόσμου,

- εκτίμηση της συνεισφοράς των πολιτισμών στην εξέλιξη των επιστημών,

- θετική στάση και υπεύθυνη δράση απέναντι στο περιβάλλον,

- προβληματισμός σε σχέση με αρνητικές συνέπειες ή αρνητική/κακή χρήση της επιστήμης και των επιτευγμάτων της.

Στο πλαίσιο των μαθησιακών εμπειριών που αναπτύσσονται σε σχέση με το περιεχόμενο και τις επιδιώξεις των θετικών επιστημών, το φυσικό και ψηφιακό περιβάλλον του νηπιαγωγείου εμπλουτίζεται με σύμβολα και εργαλεία, φυσικά και τεχνητά, και αξιοποιείται η φυσική περιέργεια των παιδιών για παρατήρηση και ερμηνεία κατά τη μελέτη των φαινομένων. Διαμορφώνεται, με αυτόν τον τρόπο, ένα ανοιχτό πεδίο μάθησης και προσφέρεται ένα μεγάλο εύρος επιλογών, ώστε να δημιουργηθεί ένα διαφοροποιημένο μαθησιακό περιβάλλον και να επιτευχθεί η ικανοποίηση των στόχων της ενταξιακής προσέγγισης που υιοθετείται στο Πρόγραμμα Σπουδών.

Δ΄ Θεματικό Πεδίο: Παιδί, Σώμα, Δημιουργία και Έκφραση

Η κινητική και αισθητική εμπειρία αναφέρεται σε μία ιδιαίτερη μορφή κατανόησης του κόσμου και αντίδρασης στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, που εμπλέκει εξίσου το σώμα, το μυαλό και το συναίσθημα σε μαθησιακές εμπειρίες που είναι βαθιά ανανεωτικές για τα παιδιά και προσφέρουν ποικίλες ευκαιρίες εξερεύνησης και δημιουργίας. Στο πλαίσιο του Θεματικού Πεδίου Παιδί, Σώμα, Δημιουργία και Έκφραση, το ανθρώπινο σώμα και η κίνηση εμπλέκονται σε ποικίλες ψυχοκινητικές και καλλιτεχνικές εμπειρίες που παρέχουν στα παιδιά τα εργαλεία και τα μέσα να επεξεργαστούν τον κόσμο και να εκφράσουν τις ιδέες και τα συναισθήματά τους, επενεργώντας στο περιβάλλον με εναλλακτικούς, ευφάνταστους και δημιουργικούς τρόπους.

Η διαδικασία αυτή θέτει τα θεμέλια για την ανάπτυξη του σωματικού και αισθητικού γραμματισμού, καθώς τα παιδιά επιδεικνύουν ευαισθησία και αναπτύσσουν ικανότητα ερμηνείας απέναντι σε κάθε μορφή κινητικής και καλλιτεχνικής εμπειρίας. Στόχος είναι η προαγωγή της γνωστικής, εκφραστικής, συναισθηματικής, στοχαστικής και επικοινωνιακής αλληλεπίδρασης με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, αποδίδοντας προσωπικό νόημα και αξία στο βίωμα και στην αισθητική εμπειρία που προκαλείται μέσα από κατάλληλες κινητικές και καλλιτεχνικές μαθησιακές καταστάσεις.

Οι δύο Θεματικές Ενότητες που συνιστούν το συγκεκριμένο Θεματικό Πεδίο, η Κινητική Αγωγή και οι Τέχνες, αλληλοσυμπληρώνονται προκειμένου να προωθήσουν την κινητική και καλλιτεχνική έκφραση των παιδιών και να προάγουν την απόκτηση διά βίου συνηθειών πνευματικής εγρήγορσης, καλαισθησίας και σωματικής ευημερίας. Η Θεματική Ενότητα Κινητική Αγωγή προάγει την ποιότητα και την υγεία σε ποικίλους τομείς της καθημερινής και σωματικής τους δραστηριοποίησης. Στο πλαίσιο αυτό, ο αθλητισμός και η αθλητική και πολιτιστική παράδοση λειτουργούν ως γέφυρες ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν δημιουργώντας κίνητρα στα παιδιά για συμμετοχή σε οργανωμένες και δημιουργικές ψυχοκινητικές εμπειρίες που έχουν νόημα γι’ αυτά. Στη Θεματική Ενότητα Τέχνες παρέχονται στα παιδιά ευκαιρίες δημιουργικής αναπαράστασης και επικοινωνίας των ιδεών και των συναισθημάτων τους. Οι στόχοι της ενότητας επικεντρώνονται στην ανάπτυξη της οπτικής, ακουστικής και αισθητικής αντίληψης, στην ενεργοποίηση της φαντασίας και της κριτικής σκέψης των παιδιών, μέσα από την επαφή με σημαντικά έργα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και ποικίλα ερεθίσματα που καλλιεργούν το αισθητικό τους κριτήριο. Παράλληλα ο δημιουργικός συνδυασμός υλικών και μέσων ενθαρρύνει τον μετασχηματισμό των προσωπικών βιωμάτων των παιδιών σε καλλιτεχνική έκφραση, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη ενεργών πολιτών που διαχειρίζονται τις προκλήσεις της καθημερινότητας με ευαισθησία, επινοητικότητα και επιδεξιότητα.

Οι βασικές ικανότητες που επιδιώκεται και αναμένεται να αναπτυχθούν στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Θεματικού Πεδίου και προσδιορίζουν τα περιεχόμενά του αναφέρονται συνοπτικά στον ακόλουθο πίνακα:

ΓνώσειςΔεξιότητεςΣτάσεις

- υλικά και μέσα κίνησης και καλλιτεχνικής δημιουργίας,

- στοιχεία αρμονίας, αναλογίας, σύνθεσης, εκτέλεσης, ισορροπίας και ρυθμού,

- τεχνικές έκφρασης και δημιουργικής αναπαράστασης του άμεσου και έμμεσου περιβάλλοντος,

- μορφές σωματικής, εικαστικής, θεατρικής και μουσικής δράσης σε σχέση με το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο.- πειραματισμός με πρωτότυπα υλικά, φόρμες, εργαλεία και τεχνοτροπίες,

- εξαγωγή συμπερασμάτων που αφορούν τους σκοπούς και τις λειτουργίες της τέχνης και του αθλητισμού,

- επεξεργασία και κατανόηση τοπικών και οικουμενικών ζητημάτων μέσω της κίνησης και των αισθήσεων,

- καλλιτεχνική δημιουργία, σωματική ενέργεια και δράση για την επίτευξη κοινωνικών αλλαγών.- η κινητική και αισθητική εμπειρία ως μαθησιακή ευκαιρία προς έναν ιδιαίτερο τρόπο σκέψης και στάση ζωής,

- ευαισθησία και απόκριση απέναντι στη φυσική και πνευματική ευεξία,

- ομαδικότητα και συνεργασία για την οργάνωση αθλητικών και καλλιτεχνικών δράσεων και εκδηλώσεων,

- εκτίμηση της φυσικής και πολιτιστικής δράσης σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Η αξιοποίηση της κινητικής και αισθητικής εμπειρίας στο νηπιαγωγείο ικανοποιεί τους στόχους της ενταξιακής προσέγγισης, προσφέροντας ποικίλες δημιουργικές και εξατομικευμένες ευκαιρίες εμπλοκής που βοηθούν όλα τα παιδιά να διατηρήσουν το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή στη μαθησιακή διαδικασία. Ιδιαίτερα στα μικρότερα παιδιά, αλλά και σε εκείνα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες προσαρμογής, η κίνηση και η δημιουργική έκφραση προάγουν την αίσθηση αποτελεσματικότητας και ελέγχου, στοιχεία απαραίτητα για την ενταξιακή τους προοπτική στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το περιεχόμενο του συγκεκριμένου Θεματικού Πεδίου αλληλεπιδρά με και ενσωματώνεται λειτουργικά στις υπόλοιπες Θεματικές Ενότητες διευρύνοντας τις δυνατότητες γνωστικής ευελιξίας και επίλυσης αυθεντικών προβλημάτων με δημιουργικότητα και φαντασία.

Δ. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

Διαδικασίες μάθησης στο νηπιαγωγείο

Οι νηπιαγωγοί καλούνται να συνδυάσουν αρμονικά τη θεωρία με την πράξη, ώστε οι διδακτικοί σχεδιασμοί και οι μαθησιακές καταστάσεις που οργανώνουν να είναι υψηλής ποιότητας και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις δυνατότητες των παιδιών του νηπιαγωγείου. Επισημαίνεται ότι η διδακτική πλαισίωση στο νηπιαγωγείο δεν ταυτίζεται με τη στενή χρήση του όρου διδασκαλία, όπως εφαρμόζεται σε άλλες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Αναφέρεται στη συστηματική διαδικασία σχεδιασμού, υλοποίησης και αξιολόγησης δραστηριοτήτων που είναι αναπτυξιακά κατάλληλες, βασίζονται στη διερεύνηση και στο παιχνίδι, προάγουν τη συνεργασία και λαμβάνουν υπόψη το κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο και τις διαφοροποιημένες ανάγκες των παιδιών στο πλαίσιο της ενταξιακής εκπαίδευσης.

Οι δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκονται ενεργά τα παιδιά είναι αναπτυξιακά κατάλληλες όταν λαμβάνουν υπόψη τον ρυθμό ανάπτυξης κάθε παιδιού, ενισχύουν την πρωτοβουλία του, έχουν την απαιτούμενη διάρκεια και επαναλαμβάνουν τις έννοιες, ενσωματώνοντας κάθε φορά το βέλτιστο στάδιο δυσκολίας, ώστε να οδηγούν σε διαρκή βελτίωση και αλλαγή. Η γνώση των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών των παιδιών του νηπιαγωγείου αλλά και του τρόπου που τα χαρακτηριστικά αυτά αλληλεπιδρούν με τα στοιχεία και τις διεργασίες του περιβάλλοντος είναι απαραίτητη για τις/τους νηπιαγωγούς, καθώς θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται τις παραμέτρους και τους παράγοντες που επηρεάζουν τη μαθησιακή πορεία των παιδιών. Ιδιαίτερα σημαντική για τη διαμόρφωση κατάλληλων μαθησιακών εμπειριών είναι η κατανόηση των ατομικών διαφορών και της επίδρασης του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου, το οποίο μπορεί να διαφοροποιεί τον τρόπο που μαθαίνει και εξελίσσεται ένα παιδί. Επιπλέον, επισημαίνεται η ανάγκη να λαμβάνονται υπόψη οι ειδικές μαθησιακές ανάγκες που μπορεί να προκύπτουν εξαιτίας μαθησιακών δυσκολιών, αναπηρίας ή άλλων ειδικών ζητημάτων. Η γνώση αυτή καθοδηγεί τόσο τον σχεδιασμό κατάλληλων μαθησιακών περιβαλλόντων όσο και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού προγράμματος. Η εκπαίδευση των παιδιών για την ανάπτυξη βασικών ικανοτήτων του 21ου αιώνα προϋποθέτει τη διερευνητική και βαθύτερη μάθηση.

Διερευνητική μάθηση

Η διερευνητική μάθηση αναφέρεται στη μελέτη ή και επίλυση θεμάτων, ερωτημάτων ή προβλημάτων που αναδύονται από το πλαίσιο του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος και εμπίπτουν στα ενδιαφέροντα των παιδιών, συνιστώντας γνωστική πρόκληση για αυτά. Η διαθεματική προσέγγιση που βρίσκεται στη βάση της διερευνητικής μάθησης αποτελεί το πλαίσιο επιλογής που καταργεί τον κατακερματισμό της γνώσης και την αντιμετωπίζει ως ολότητα. Η κατάλυση των ορίων μεταξύ των επιμέρους επιστημονικών πεδίων επιτρέπει την ενοποίηση των γνώσεων που έχουν κοινά χαρακτηριστικά σε όλες τις επιστήμες προωθώντας τη διεπιστημονική διασύνδεση. Οι νηπιαγωγοί προάγουν τη διερευνητική μάθηση όταν:

- Υποστηρίζουν τις προσπάθειες των παιδιών να αντιμετωπίζουν ζητήματα ή και προβλήματα που συνδέονται με τον πραγματικό κόσμο και τις άμεσες εμπειρίες τους μέσα από μαθησιακές διαδικασίες που έχουν νόημα για αυτά.

- Παρέχουν ευκαιρίες για ενεργό συμμετοχή σε διερευνήσεις που βοηθούν τα παιδιά να κατακτήσουν γνώσεις, να διαμορφώσουν νέες έννοιες και να αναπτύξουν δεξιότητες μέσα από το βίωμα και την επενέργεια στο περιβάλλον.

- Προωθούν ως βασικό πλαίσιο για την υλοποίηση των διερευνήσεων τις κοινωνικές ανταλλαγές ιδεών, γνώσεων και εμπειριών μεταξύ των παιδιών και ανάμεσα στα παιδιά και σε άλλους έμπειρους κοινωνικούς εταίρους, όπως για παράδειγμα γονείς, ειδικούς σε έναν τομέα και άλλους επαγγελματίες.

- Οργανώνουν μαθησιακές εμπειρίες στη Ζώνη της Επικείμενης Ανάπτυξης των παιδιών βοηθώντας τα να κατακτήσουν μέσα από τις διερευνήσεις τους ολοένα και πιο υψηλούς αναπτυξιακούς και μαθησιακούς στόχους.

Η διερευνητική μάθηση δύναται να λάβει διαφορετικές μορφές, ανάλογα με τον βαθμό υποστήριξης που παρέχεται από τη/τον νηπιαγωγό ως προς την καθοδήγηση των παιδιών στον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας διερεύνησης. Τα παιδιά χρειάζεται να μεταβαίνουν σταδιακά από τις πιο δομημένες από τη/τον νηπιαγωγό στις πιο ανοιχτού τύπου διερευνήσεις. Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται, στο πλαίσιο των διερευνήσεων που πραγματοποιούν τα παιδιά, η αξιοποίηση του λάθους ως παιδαγωγικό εργαλείο, αναπτύσσοντας θετική στάση και εσωτερικά κίνητρα για τη μάθηση.

Παιγνιώδης μάθηση

Τα παιδιά αναπτύσσουν εσωτερικά κίνητρα για τη μάθηση και εμπλέκονται ενεργά στις δραστηριότητες, όταν αυτές εμπεριέχουν παιγνιώδη χαρακτηριστικά ή έχουν παιγνιώδη διάθεση. Οι νηπιαγωγοί οργανώνουν κατάλληλες μαθησιακές καταστάσεις λαμβάνοντας υπόψη 6 βασικά χαρακτηριστικά του παιχνιδιού, που προσδίδουν στη μαθησιακή διαδικασία παιγνιώδη διάθεση:

α) εστίαση στη διαδικασία και όχι στο αποτέλεσμα,

β) εσωτερικά κίνητρα, όπου η χαρά και η απόλαυση του παιχνιδιού είναι οι κύριοι παράγοντες συμμετοχής του παιδιού σε μια μαθησιακή συνθήκη,

γ) μεταφορικές ιδιότητες, όπου η πραγματική σημασία και λειτουργία των πραγμάτων μπορεί να αλλοιωθεί,

δ) κίνηση, η οποία ενυπάρχει πολλές φορές σε μια δραστηριότητα με παιγνιώδη διάθεση και παρέχει στα παιδιά το κίνητρο για την πραγματοποίηση εναλλακτικών τρόπων δράσης,

ε) κανόνες που λαμβάνουν υπόψη τις γνώσεις, το πολιτισμικό υπόβαθρο και την εμπειρία των παιδιών, και είναι ευέλικτοι, ώστε να μπορούν να τους διαπραγματευτούν τα ίδια τα παιδιά, και

στ) δυνατότητες για εξερεύνηση και πειραματισμό, διεγείροντας υψηλά επίπεδα πνευματικής δραστηριότητας.

Τέτοιες μαθησιακές καταστάσεις στηρίζονται σε ένα σενάριο που διαμορφώνει την κατάλληλη επικοινωνιακή συνθήκη, ώστε το αντικείμενο της μάθησης να αποκτά λειτουργικό χαρακτήρα, σημασία και νόημα για τα παιδιά. Παράλληλα, δίνουν έμφαση στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των παιδιών, υποστηρίζοντας τον κοινωνικό και συνεργατικό χαρακτήρα της μάθησης.

Συνεργατική μάθηση

Η συνεργατική μάθηση αναφέρεται σε μια διαδικασία κατά την οποία οι μαθητές και οι μαθήτριες αλληλεπιδρούν σε ομάδες, επιδεικνύοντας υπευθυνότητα απέναντι στη δική τους μάθηση αλλά και των μελών της ομάδας. Η αλληλεπίδραση αυτή προσδιορίζει τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των παιδιών, με τη/τον νηπιαγωγό, με τον χώρο και με τα εργαλεία και τα υλικά που αξιοποιούν. Μπορεί να πάρει τη μορφή της άτυπης και/ή τυπικής συνεργατικής μάθησης, ανάλογα με τους στόχους, την οργάνωση και τη λειτουργία των ομάδων. Δίνονται ευκαιρίες στα παιδιά να αλληλεπιδράσουν σε διαφορετικές καταστάσεις και με διαφορετικούς στόχους, όπως για να παίξουν, να φέρουν εις πέρας ένα καθήκον ή να επιτελέσουν ένα έργο, διαμορφώνοντας άτυπες (αυθόρμητες, τυχαίες ή μη τυχαίες) και τυπικές (οργανωμένες και σταθερές, για κάποιο διάστημα) ομάδες. Με βάση το είδος της δράσης τους οι ομάδες έχουν διαφορετικό χαρακτήρα και πλαίσιο λειτουργίας (ομάδες εργασίας, ομάδες καθηκόντων/υπηρεσίας, ομάδες παιχνιδιού).

Βασικά στοιχεία για την οργάνωση και την αποτελεσματικότητα της συνεργατικής μάθησης στο νηπιαγωγείο αποτελούν:

α) η συγκρότηση των ομάδων (ποια τα κριτήρια του χωρισμού των παιδιών σε ομάδες),

β) ο προσδιορισμός της φύσης των συνεργατικών δράσεων (είναι η συνεργατική μάθηση η κατάλληλη προσέγγιση για την ανάπτυξη του θέματος ή για την επιτέλεση ενός έργου ή καθήκοντος;),

γ) η υποστήριξη του καταμερισμού εργασίας και η ανάληψη ρόλων από τα παιδιά (πώς θα βοηθήσουν στο έργο της ομάδας, τι ρόλο θα αναλάβουν),

δ) η ανάπτυξη αλληλεπιδράσεων και σχέσεων (ποιο το επίπεδο των αλληλεπιδράσεων και η ποιότητα των σχέσεων) και

ε) η παρουσίαση, αξιολόγηση και ανατροφοδότηση (πώς τα παιδιά συνθέτουν, παρουσιάζουν και αξιολογούν τη δράση τους σε σχέση με το κοινό έργο αλλά και την ίδια τη συνεργασία).

Ο ρόλος της/του νηπιαγωγού είναι διευκολυντικός, καθώς υποστηρίζει τα παιδιά στο πέρασμα από διάφορες μορφές συνεργατικής αλληλεπίδρασης. Παράλληλα, λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά, τις επιθυμίες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών για τη συγκρότηση ανομοιογενών ομάδων, ώστε να διασφαλίζονται τα μέγιστα μαθησιακά αποτελέσματα για όλα τα παιδιά. Υποστηρίζει τα παιδιά, ώστε να εξοικειωθούν, σταδιακά, με διαφορετικούς ρόλους στην ομάδα με στόχο να αναπτύξουν και να εξασκήσουν πολλαπλές δεξιότητες με βάση τις διαφοροποιημένες δυνατότητες και ανάγκες τους, διασφαλίζοντας ένα ενταξιακό πλαίσιο εκπαίδευσης.

Μάθηση για όλους

Η ενταξιακή εκπαίδευση στο νηπιαγωγείο αποτελεί μια έμπρακτη αντιμετώπιση της διαφορετικότητας ως στοιχείο που ενοποιεί και εμπλουτίζει τη μαθησιακή εμπειρία. Για τον σκοπό αυτό οι νηπιαγωγοί συνδυάζουν και αξιοποιούν στοχευμένα και συμπληρωματικά τις αρχές, τις μεθόδους και τις πρακτικές της διαφοροποιημένης διδασκαλίας και της πολιτισμικά ευαίσθητης διδασκαλίας, καθώς και το πλαίσιο της εκπαίδευσης για την αναπηρία και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

- Η διαφοροποιημένη διδασκαλία αποτελεί ένα σύστημα στρατηγικών που έχουν στόχο να προσαρμόσουν το Πρόγραμμα Σπουδών στις ανάγκες και τις δυνατότητες των παιδιών της τάξης. Οι προσαρμογές αφορούν τέσσερα επίπεδα: α) τις μαθησιακές επιδιώξεις (περιεχόμενο), β) το επίπεδο δυσκολίας, τα μέσα και τα υλικά (διαδικασία), γ) την οργάνωση του «χώρου» και τη διαχείριση των σχέσεων (μαθησιακό περιβάλλον) και δ) την καταγραφή της μαθησιακής πορείας (το αποτέλεσμα) με στόχο τη μεγιστοποίηση της ποιότητας της υποκειμενικής μαθησιακής εμπειρίας.

- Η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία αναφέρεται στην ανάγκη διαχείρισης των κοινωνικών ταυτοτήτων για την καταπολέμηση κάθε μορφής διακρίσεων και αποκλεισμού. Προϋποθέτει την ενσωμάτωση των γνώσεων για τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά και τα επιτεύγματα των διαφόρων κοινωνικοπολιτισμικών ομάδων στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου, ώστε να ανταποκρίνεται τόσο στις προτεραιότητες της πολυπολιτισμικής κοινωνίας όσο και στο πολιτισμικό κεφάλαιο των παιδιών της τάξης. Οι νηπιαγωγοί δημιουργούν ευκαιρίες για διαπολιτισμική επικοινωνία μέσω διασύνδεσης ιδεών, συνηθειών και πολιτισμικών προϊόντων, δίνοντας τη δυνατότητα σε όλα τα παιδιά να νιώσουν υπερήφανα για το πολιτισμικό και οικογενειακό τους κεφάλαιο και να αναπτύξουν πολυπολιτισμική και πολυγλωσσική επίγνωση, ενώ παράλληλα γίνονται κοινωνοί της κουλτούρας του σχολείου.

- Η εκπαίδευση των μαθητών και μαθητριών με αναπηρία ή και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο γενικό σχολείο υιοθετεί ενταξιακές πρακτικές που στοχεύουν: α) στην προαγωγή της ευαισθητοποίησης για τα άτομα με αναπηρία ή και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, β) στην κατανόηση των ιδιαίτερων αναγκών των ατόμων αυτών και στην καλλιέργεια ενσυναίσθησης και γ) στην ενίσχυση της αίσθησης του «ανήκειν» για όλα τα παιδιά και τους ενήλικες στο σχολικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο της ένταξης, εκπαιδευτικοί γενικής και ειδικής εκπαίδευσης συνεργάζονται ισότιμα και αρμονικά για να προσαρμόσουν το Πρόγραμμα Σπουδών με βάση τις ανάγκες όλων των παιδιών και να ενσωματώσουν το Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα των παιδιών με αναπηρία ή και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στο πλαίσιο αυτό, εναλλάσσουν τους ρόλους τους, υιοθετούν και συνδυάζουν διάφορα μοντέλα διδασκαλίας και συνδιδασκαλίας, επιδεικνύοντας ευελιξία και συντονισμό κατά την εφαρμογή και αξιολόγηση του προγράμματος.

Οργάνωση της μάθησης

Οι νηπιαγωγοί σχεδιάζουν και υλοποιούν διδακτικές παρεμβάσεις αξιοποιώντας τα μαθησιακά πλαίσια στο νηπιαγωγείο και οργανώνουν το φυσικό, ψηφιακό και κοινωνικό περιβάλλον, ώστε να διαμορφώσουν ένα πλούσιο σε ερεθίσματα και «γνωστικά προκλητικό» μαθησιακό περιβάλλον. Ο ρόλος των νηπιαγωγών είναι πολυεπίπεδος και σύνθετος, καθώς καλούνται να αναπτύξουν μια συλλογική επαγγελματική ταυτότητα που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της μάθησης του 21ου αιώνα, στο πλαίσιο της λειτουργίας του νηπιαγωγείου ως κοινότητας μάθησης.

Τα μαθησιακά πλαίσια στο νηπιαγωγείο

Τα μαθησιακά πλαίσια αποτελούν τη βάση για την οργάνωση του ημερήσιου προγράμματος του νηπιαγωγείου. Ως μαθησιακά πλαίσια ορίζονται οι συνθήκες μέσα στην καθημερινή ζωή του νηπιαγωγείου που οργανώνουν τις κατευθυνόμενες από τις/τους νηπιαγωγούς και από τα παιδιά δράσεις, διασφαλίζοντας τη συνέχεια των μαθησιακών εμπειριών σε όλα τα περιβάλλοντα της δράσης τους. Τα μαθησιακά πλαίσια, τα οποία λειτουργούν αλληλοσυμπληρωματικά στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος, είναι τα ακόλουθα:

α) Παιχνίδι, ελεύθερο και οργανωμένο: Είτε αναπτύσσεται από τα παιδιά στο πλαίσιο των ελεύθερων δραστηριοτήτων είτε οργανώνεται με τη βοήθεια των νηπιαγωγών σε περισσότερο δομημένες δραστηριότητες, αποτελεί πηγή ευχαρίστησης και μάθησης. Το περιβάλλον του σχολείου και οι πρακτικές των νηπιαγωγών βοηθούν τα παιδιά να αναπτύσσουν την ικανότητα του «παίζειν». Με την απαραίτητη καθοδήγηση, τα παιδιά μπορούν να μάθουν να εξελίσσουν το παιχνίδι τους, καθώς ενεργοποιούν και διοχετεύουν τη φαντασία στο παιχνίδι, αξιοποιούν νέες ιδέες, διατηρούν την ομαλή ροή του παιχνιδιού και διαπραγματεύονται τις συγκρούσεις και την οριοθέτηση της συμπεριφοράς. Η/Ο νηπιαγωγός λαμβάνει υπόψη τα διάφορα είδη παιχνιδιού, στη βάση κριτηρίων που αφορούν το περιεχόμενο της δράσης (π.χ. κατασκευαστικό, δραματικό παιχνίδι κτλ.) και τον παράγοντα της κοινωνικής συμμετοχής του παιδιού (π.χ. παράλληλο, συντροφικό παιχνίδι), και φροντίζει να διαμορφώνει τις κατάλληλες κάθε φορά συνθήκες, ώστε τα παιδιά να εξελίξουν την ικανότητα του «παίζειν» στο πλαίσιο των αναπτυξιακών τους δυνατοτήτων.

β) Οι διερευνήσεις: Αποτελούν μαθησιακές δράσεις που φέρουν σε επαφή τα παιδιά με τα στάδια μιας ερευνητικής διαδικασίας και δίνουν έμφαση στην ενεργό εμπλοκή τους και στην ανακάλυψη νέων γνώσεων. Οι διερευνήσεις μπορούν να λάβουν διαφορετικές μορφές, ανάλογα με τους στόχους που τίθενται στη μαθησιακή διαδικασία, το πλήθος των παρεχόμενων πληροφοριών και τη μεθοδολογία που κάθε φορά επιλέγεται. Προτείνονται τρεις (3) τύποι διερευνητικών προσεγγίσεων, στους οποίους υιοθετείται η παιδοκεντρική προσέγγιση:

- Οι διερευνήσεις για την επίλυση προβλήματος, που στοχεύουν στην επίλυση πραγματικών προβλημάτων που πηγάζουν από το πλαίσιο της άμεσης εμπειρίας και δραστηριοποίησης των παιδιών. Ακολουθούν μια διαδικασία τεσσάρων σταδίων: i. ανάδυση προβλήματος και προσδιορισμός βασικών του διαστάσεων, ii. συλλογή πληροφοριών και διατύπωση υποθέσεων, iii. οργάνωση του μαθησιακού περιβάλλοντος για τη σταδιακή δόμηση των υποθέσεων και αξιολόγηση του αποτελέσματος και iv. διαμόρφωση συμπεράσματος για την πιο κατάλληλη λύση του προβλήματος.

- Οι θεματικές προσεγγίσεις, όπου η μαθησιακή διαδικασία οργανώνεται γύρω από ένα θέμα που είτε έχει επιλέξει η/ο νηπιαγωγός με βάση τα ενδιαφέροντα των παιδιών και έχει συναποφασιστεί με τα παιδιά, είτε προκύπτει από τις δικές τους ιδέες και προτάσεις. Η ανάλυση του θέματος, ως αποτέλεσμα της συνεργασίας εκπαιδευτικού και παιδιών, συνεχίζεται και ολοκληρώνεται με τον προσδιορισμό των επιμέρους θεματικών κατηγοριών, τον σχεδιασμό των κατάλληλων διεπιστημονικών δραστηριοτήτων για τη μελέτη του θέματος και την παρουσίαση και αξιολόγηση των ευρημάτων. Η αποτύπωση της ανάλυσης του θέματος σε ένα ιστόγραμμα αποτελεί βασική παράμετρο για την παρακολούθηση και την οργάνωση της πορείας της μαθησιακής διαδικασίας από τα ίδια τα παιδιά, τις/τους νηπιαγωγούς, αλλά και τους γονείς. Η συμμετοχή των παιδιών σε κάθε φάση οργάνωσης και εξέλιξης του προγράμματος είναι σημαντική.

- Τα σχέδια εργασίας αποτελούν επίσης ένα από τα βασικά μοντέλα της διαθεματικής προσέγγισης της διδασκαλίας και της διερευνητικής μάθησης. Σημαντικό χαρακτηριστικό γνώρισμα αποτελεί το ερώτημα/ζήτημα προς διερεύνηση, ως σημείο εκκίνησης ενός σχεδίου εργασίας, το οποίο καθοδηγεί την ανάπτυξη του τελικού παράγωγου/προϊόντος της διαδικασίας. Προκύπτει από την άμεση εμπειρία των παιδιών, στο πλαίσιο των καταστάσεων που βιώνουν και των ζητημάτων που χρήζουν για αυτά άμεσης διερεύνησης, επίλυσης ή επενέργειας. Η υλοποίηση των επιδιώξεων του Προγράμματος Σπουδών επιτυγχάνεται, χωρίς όμως να αποτελεί το πρωταρχικό κριτήριο που καθορίζει την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων. Δύναται να οδηγήσει σε μια εξειδικευμένη και εις βάθος μελέτη ενός ζητήματος, με την προϋπόθεση της διατήρησης του αυθεντικού ενδιαφέροντος των παιδιών. Τα παιδιά έχουν υψηλό έλεγχο σε σχέση με τον σχεδιασμό και την πορεία εξέλιξης ενός σχεδίου εργασίας, η οποία καθορίζεται από τα παιδιά σε συνεργασία με τη/τον νηπιαγωγό. Η εμπλοκή φορέων του άμεσου ή και ευρύτερου περιβάλλοντος είναι σημαντική σε ένα σχέδιο εργασίας. Το τελικό παράγωγο/προϊόν του σχεδίου εργασίας κοινοποιείται στα μέλη του άμεσου και ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος ανάλογα με το θέμα και τους στόχους. Τα σχέδια εργασίας μπορούν να διεξάγονται παράλληλα με τις θεματικές προσεγγίσεις ή και να αφορούν κάποια επιμέρους θεματική κατηγορία που εμπεριέχονται σε αυτές.

γ) Οι καθημερινές αλλά και ευκαιριακές καταστάσεις (όπως εορτασμοί, πολιτισμικά δρώμενα και οικογενειακές συνήθειες): Μπορούν να εξελιχθούν σε μια πλούσια μαθησιακή εμπειρία, όταν αξιοποιηθούν από τις/τους νηπιαγωγούς, ώστε να αναπτυχθεί διασύνδεση ανάμεσα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, τα ενδιαφέροντα και τα σημαντικά συμβάντα στη ζωή των παιδιών. Αποτελούν σημαντικό μαθησιακό πλαίσιο, καθώς δημιουργούν συνθήκες για συνεργασία με τις οικογένειες και τους φορείς στην ευρύτερη κοινότητα, προάγουν την ενεργητική συμμετοχή των παιδιών και δίνουν την ευκαιρία για διαπολιτισμική επικοινωνία. Επιπλέον, προσφέρουν ευκαιρίες στα παιδιά να εκφραστούν με δημιουργικό τρόπο, να αναπτύξουν γνώσεις και δεξιότητες σε συνθήκες μη τυπικής εκπαίδευσης.

δ) Οι υποστηρικτικές δραστηριότητες: Αναφέρονται σε μεμονωμένες δραστηριότητες, δράσεις ή προγράμματα που στοχεύουν στην υποστήριξη της μάθησης κάποιων παιδιών ή/και όλων των παιδιών της τάξης στο πλαίσιο εκπαιδευτικών, προληπτικών ή παρεμβατικών προσεγγίσεων ή για θέματα που χρήζουν ειδικής διαχείρισης. Εδώ εντάσσονται τα εργαστήρια δεξιοτήτων, οι συνεδρίες για τον Ατομικό Φάκελο Προόδου, αλλά και οι πρακτικές που επεκτείνουν τις δράσεις του σχολείου στο οικογενειακό περιβάλλον των παιδιών, όπως είναι ενδεικτικά η δανειστική βιβλιοθήκη της τάξης ή του νηπιαγωγείου.

ε) Οι ρουτίνες της τάξης: Αποτελούν ένα σημαντικό πλαίσιο αναφοράς και ασφάλειας για τα παιδιά, ενώ παράλληλα δίνουν τη δυνατότητα λειτουργικής επικοινωνίας με στόχο την ανάπτυξη υπευθυνότητας και αυτονομίας. Λειτουργούν ιδιαίτερα υποστηρικτικά ως προς την ένταξη των παιδιών με ειδικές μαθησιακές ανάγκες ή δυσκολίες στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου. Οι ρουτίνες αφορούν γεγονότα που λαμβάνουν χώρα τακτικά και είναι προβλέψιμα στο πλαίσιο της καθημερινής πρακτικής, π.χ. φαγητό, ντύσιμο, συζήτηση για την ημερομηνία και τον καιρό κτλ. Οι ρουτίνες διέπονται από ένα κανονιστικό πλαίσιο, το οποίο είναι σημαντικό να διαμορφώνεται σε συνεργασία με τα παιδιά και να τονίζεται ο κοινωνικός του χαρακτήρας.

στ) Το διάλειμμα: Είναι απαραίτητο στοιχείο του εκπαιδευτικού προγράμματος, καθώς βελτιστοποιεί τη μαθησιακή διαδικασία, δίνοντας τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και αποφορτίζοντας τα παιδιά από την ενδεχόμενη πίεση της συγκέντρωσης, της προσοχής και της προσπάθειας. Η εμπλοκή των παιδιών στη μαθησιακή διαδικασία και η ικανότητα διατήρησης της προσοχής ενισχύονται σημαντικά μετά το παιχνίδι στην αυλή, συγκριτικά με το διάλειμμα στην τάξη. Το διάλειμμα αποτελεί ιδανικό πλαίσιο για την ενίσχυση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των παιδιών και την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων.

ζ) Οι μεταβάσεις μεταξύ των δραστηριοτήτων του προγράμματος: Αποτελούν σημαντική ευκαιρία και συνθήκη για την ανάπτυξη δεξιοτήτων που αφορούν την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη και τη διαχείριση και οργάνωση του χρόνου και του χώρου. Επιπλέον, προσφέρουν τη δυνατότητα να ενισχυθούν έννοιες που επεξεργάστηκαν τα παιδιά σε περισσότερο τυπικές μαθησιακές καταστάσεις του προγράμματος, ακολουθώντας τις επιλογές και την πρωτοβουλία των παιδιών.

Η αξιοποίηση των μαθησιακών πλαισίων λαμβάνει υπόψη τις δυνατότητες που παρέχει το περιβάλλον του νηπιαγωγείου διασφαλίζοντας την παροχή ισότιμων ευκαιριών μάθησης και την προαγωγή θετικών σχέσεων μεταξύ όλων των εμπλεκομένων στη μαθησιακή διαδικασία.

Το περιβάλλον του νηπιαγωγείου

Η οργάνωση και παιδαγωγική αξιοποίηση του περιβάλλοντος του νηπιαγωγείου αποτελεί σημαντική παράμετρο της μαθησιακής διαδικασίας και επηρεάζει την ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου. Οι νηπιαγωγοί λαμβάνουν υπόψη και τις τρεις διαστάσεις του περιβάλλοντος: (α) φυσικό, (β) κοινωνικό και (γ) ψηφιακό, ώστε να εφαρμόσουν στρατηγικές που ενισχύουν τις θετικές αλληλεπιδράσεις του παιδιού και την ποιότητα της μαθησιακής εμπειρίας.

Το φυσικό περιβάλλον

Το φυσικό περιβάλλον του νηπιαγωγείου προσφέρει πλούσια και ενδιαφέροντα ερεθίσματα, προάγει την εξερεύνηση, ευνοεί τις αλληλεπιδράσεις, είναι ελκυστικό και λειτουργικό για την εκπαιδευτική διαδικασία και διασφαλίζει την ασφάλεια των παιδιών και του προσωπικού. Η υψηλή ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος συνδέεται με θετικά μαθησιακά αποτελέσματα, καθώς τόσο τα στοιχεία του σχεδιασμού και της οργάνωσης του εσωτερικού χώρου (π.χ. μέγεθος, έπιπλα, φωτισμός, θόρυβος κτλ.) όσο και του εξωτερικού (π.χ. μέγεθος αυλής, φυσικά υλικά και παιχνίδια κτλ.) μπορούν να προάγουν την ολόπλευρη ανάπτυξη και μάθηση. Βασικά κριτήρια που αφορούν τη λειτουργία του χώρου για την προαγωγή της μαθησιακής διαδικασίας είναι τα ακόλουθα:

- είναι ασφαλής και προσβάσιμος,

- είναι οικείος στα παιδιά και ενισχύει την αίσθηση του «ανήκειν»,

- αντανακλά τις κατακτήσεις και τις επιθυμίες τους,

- διευκολύνει τις αλληλεπιδράσεις και τον αναστοχασμό,

- Βοηθά τα παιδιά να αποκτούν τον έλεγχο του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μαθαίνουν, αλλά και τον έλεγχο της προσωπικής και συλλογικής τους μάθησης.

Τα στοιχεία του χώρου επικαιροποιούνται και ανανεώνονται σε συνεργασία με τα παιδιά, διατηρώντας εκείνα τα οποία είναι απαραίτητα ως σημεία αναφοράς για τη μάθηση των παιδιών, ώστε να διασφαλίζεται δημιουργική συνέχεια και συνέπεια ανάμεσα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και στην οργάνωση του χώρου, ενώ διευκολύνεται η λειτουργία των παιδιών μέσα και έξω από την τάξη.

Ο χώρος της τάξης οργανώνεται σε επιμέρους ενότητες, οι οποίες διακρίνονται με βάση το θέμα, τον ρόλο του εκπαιδευτικού, το είδος της δραστηριότητας και τα χαρακτηριστικά της δράσης του παιδιού. Η χρήση του όρου «γωνιά» ανταποκρίνεται ακριβώς σε αυτήν την οργάνωση του χώρου αλλά δεν προσδιορίζει επαρκώς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της λειτουργίας του. Βασικές ενότητες χώρου στην τάξη αποτελούν: (α) η είσοδος,

(β) ο προσωπικός χώρος του κάθε παιδιού, (γ) ο χώρος του/της νηπιαγωγού, (δ) τα κέντρα μάθησης, (ε) οι περιοχές παιχνιδιού και (στ) ο χώρος της συζήτησης. Η δημιουργία ζωνών, λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο, υψηλό και χαμηλό, των ερεθισμάτων και ενός διαδρόμου κυκλοφορίας, βοηθά τα παιδιά να οργανώνουν καλύτερα τη σκέψη και τη δράση τους και να περνούν ομαλά από τη μια ζώνη στην άλλη. Ο χώρος της αυλής ενισχύει τη διαδικασία μάθησης, επειδή μέσα από τη διαμόρφωση και την αισθητική της μπορεί να παρέχει ερεθίσματα και ευκαιρίες για ανάπτυξη δραστηριοτήτων με μεγάλη εκπαιδευτική αξία.

Το ψηφιακό περιβάλλον

Το ψηφιακό περιβάλλον του νηπιαγωγείου ανταποκρίνεται στις ραγδαίες αλλαγές και προκλήσεις στο σύγχρονο κοινωνικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον, οι οποίες έχουν διαμορφώσει ένα νέο τοπίο σε σχέση με την εισαγωγή των ψηφιακών τεχνολογιών στον τρόπο που παίζουν, επικοινωνούν και μαθαίνουν τα παιδιά. Η ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών στο νηπιαγωγείο αποτελεί σημαντική παράμετρο τόσο στο πλαίσιο της διαμόρφωσης της μαθησιακής διαδικασίας όσο και σε σχέση με την επικοινωνία και συνεργασία με τις οικογένειες και την ευρύτερη κοινότητα στον βαθμό που ικανοποιεί βασικά κριτήρια που διασφαλίζουν την ποιότητα και την ασφάλεια στη χρήση τους. Επιπρόσθετα, μπορεί να λειτουργήσει ως βασικό εργαλείο για την επαγγελματική μάθηση των νηπιαγωγών.

Το κοινωνικό περιβάλλον

Το κοινωνικό περιβάλλον του νηπιαγωγείου προσδιορίζεται ως ένας συνεργατικός χώρος, όπου όλοι όσοι εμπλέκονται στη μαθησιακή διαδικασία, μαθητές/-τριες, εκπαιδευτικοί, γονείς κτλ., συνεργάζονται αρμονικά παρέχοντας υποστήριξη και ενίσχυση ο ένας στον άλλο. Οι νηπιαγωγοί διαμορφώνουν τις κατάλληλες συνθήκες για την προαγωγή ενός ασφαλούς, θετικού και ευεργετικού σχολικού κλίματος, για όλους τους εμπλεκομένους στη μαθησιακή διαδικασία, όταν:

- Δημιουργούν ευκαιρίες για την αρμονική αλληλεπίδραση και συνεργασία ανάμεσα στα παιδιά, προάγοντας την ανάπτυξη σεβασμού και αποδοχής της διαφορετικότητας.

- Αναπτύσσουν ζεστή και υποστηρικτική σχέση με το κάθε παιδί ξεχωριστά, επιδεικνύοντας διαθεσιμότητα, ανταπόκριση στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών.

- Αναπτύσσουν δίκτυα συνεργασίας μεταξύ των εκπαιδευτικών. Η αρμονική συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευτικών εδραιώνει τη συνεργατική κουλτούρα του σχολείου, ενισχύει την προσωπική ανάπτυξη και επαγγελματική μάθηση των εκπαιδευτικών και βελτιώνει τα μαθησιακά και αναπτυξιακά αποτελέσματα στα παιδιά.

- Συνεργάζονται με τις οικογένειες των μαθητών και την ευρύτερη κοινότητα. Βασικός στόχος είναι η ενίσχυση της γονικής εμπλοκής και η εδραίωση ενός θετικού κλίματος αλληλεπίδρασης, το οποίο χαρακτηρίζεται από εμπιστοσύνη, κατανόηση, σεβασμό και αποδοχή. Οι νηπιαγωγοί, λόγω επαγγελματικής θέσης και εξειδίκευσης, έχουν τον βασικό ρόλο στην προαγωγή συνεργατικού κλίματος με τις οικογένειες.

Στο πλαίσιο αυτό οι νηπιαγωγοί:

α) ενισχύουν τους γονείς στον ρόλο τους να υποστηρίζουν την ανάπτυξη και μάθηση των παιδιών και αναπτύσσουν γνώση και κατανόηση για τις οικογένειες των μαθητών/-τριών τους,

β) εδραιώνουν ρουτίνες αλληλεπίδρασης και δημιουργούν ευκαιρίες για τακτική και αμοιβαία επικοινωνία με τις οικογένειες των μαθητών/-τριών,

γ) κινητοποιούν και ενθαρρύνουν τους γονείς για εθελοντική συμμετοχή σε δράσεις του σχολείου αλλά και για την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων των μαθητών/-τριών,

δ) προτείνουν στους γονείς ιδέες και δραστηριότητες με στόχο να ενισχύουν τη μάθηση των παιδιών στο σπίτι, προάγοντας τη «συνέχεια» των μαθησιακών τους εμπειριών,

ε) ενισχύουν τους γονείς να διατυπώνουν ιδέες και προτάσεις αναφορικά με διάφορα ζητήματα της εκπαίδευσης των παιδιών και να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων μέσα από συλλογικά όργανα και

στ) αξιοποιούν φορείς και δυνατότητες στην τοπική και ευρύτερη κοινότητα, ώστε και σε συνεργασία με τις οικογένειες των μαθητών/-τριών, να προάγουν την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού προγράμματος.

Η/Ο νηπιαγωγός έχει ρόλο-κλειδί στις διαδικασίες μάθησης αξιοποιώντας τα μαθησιακά πλαίσια, το περιβάλλον του νηπιαγωγείου και τους πόρους στην ευρύτερη κοινότητα. Ο ρόλος αυτός είναι πολυδιάστατος, καθώς αναμένεται να αναπτύξει και να συνδυάσει γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις που προσδιορίζουν το προφίλ της/του νηπιαγωγού ως νηπιαγωγού του 21ου αιώνα.

Ο ρόλος της/του νηπιαγωγού

Ο ρόλος της/του νηπιαγωγού είναι πολυδιάστατος και αποτελεί παράγοντα κομβικής σημασίας για την επίτευξη του σκοπού και την επιτυχία της αποστολής του νηπιαγωγείου. Για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του επαγγελματικού της/του ρόλου είναι σημαντικό να αναπτύξει μια συλλογική επαγγελματική ταυτότητα, που αντανακλά τις νέες συνθήκες σε σχέση με τη φυσιογνωμία του νηπιαγωγείου, τις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού έργου στο πλαίσιο των ραγδαίων κοινωνικών και επιστημονικών εξελίξεων. Χρειάζεται να διευρύνει την οπτική από το επίπεδο της τάξης, στο επίπεδο της σχολικής μονάδας και της σχολικής κοινότητας, καθώς δύναται να λειτουργεί, συνδυαστικά και συμπληρωματικά:

- ως ενορχηστρωτής της μαθησιακής εμπειρίας: Η/Ο νηπιαγωγός αναπτύσσει βαθιά γνώση για τα περιεχόμενα της μάθησης, τις αρχές και τις στρατηγικές που προτείνει το Πρόγραμμα Σπουδών. Σε συνδυασμό με τη γνώση για τα παιδιά και τις ανάγκες τους, αλλά και για τις δυνατότητες και τους περιορισμούς που υφίστανται στο σχολικό και ευρύτερο περιβάλλον, διαμορφώνει ένα μοναδικό μείγμα εκπαιδευτικών πρακτικών και μαθησιακών εμπειριών στο σχολείο, διασφαλίζοντας ισορροπία ανάμεσα στις μαθησιακές εμπειρίες που ξεκινούν από τα παιδιά και από τους/τις εκπαιδευτικούς, ώστε να μεγιστοποιούνται τα μαθησιακά αποτελέσματα.

- ως κοινωνικός παιδαγωγός: Η/Ο νηπιαγωγός είναι άτομο με τη δική της/του προσωπική, ηθική και συναισθηματική υπόσταση και πρέπει να είναι σε θέση να ισορροπεί ανάμεσα στην ατομική, ιδιωτική και επαγγελματική σφαίρα. Συντονίζει τις θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες με τη συμπεριφορά και έχει αντίληψη του τρόπου που η συμπεριφορά και οι συναισθηματικές αντιδράσεις της επιδρούν στην επικοινωνία και τη σχέση που αναπτύσσει με τα παιδιά και τους ενήλικες στο σχολικό περιβάλλον. Δίνει έμφαση στη συνεργασία και μοιράζεται τον ζωτικό της/του χώρο με τα παιδιά και όλους όσους συμμετέχουν στη μαθησιακή διαδικασία, χωρίς να αναζητά ή να προβάλλει ιεραρχικές δομές. Επενδύει στις θετικές σχέσεις δείχνοντας κατανόηση, σεβασμό και ενσυναίσθηση, λειτουργώντας ως πρότυπο μάθησης και συμπεριφοράς, καθώς αναγνωρίζει και αξιοποιεί τις γνώσεις και τα ταλέντα της/του, ενώ παράλληλα στοχεύει στη συνεχή βελτίωση. Δίνει έμφαση στην πρόληψη αλλά και την παρέμβαση, εντοπίζοντας, αξιολογώντας και υποστηρίζοντας τις ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών.

- ως ερευνητής: Για να ανταποκριθεί η/ο νηπιαγωγός στις πολυσύνθετες και συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές και εκπαιδευτικές ανάγκες, χρειάζεται να βελτιώνει και να εμπλουτίζει τις εκπαιδευτικές πρακτικές της/του και να ανανεώνει και να επικαιροποιεί τις γνώσεις της/του. Για να το πετύχει, είναι σημαντικό να επενδύει στη διά βίου επαγγελματική μάθηση. Οι νηπιαγωγοί ενθαρρύνονται να αναπτύξουν διερευνητική στάση απέναντι στην εκπαιδευτική πράξη, να συνδυάζουν αποτελεσματικά τη θεωρία με την πράξη, ώστε να βελτιώνουν συνεχώς το έργο τους.

- ως κριτικός φίλος: Το συμμετοχικό και συνεργατικό νηπιαγωγείο συνιστά έναν οργανισμό που μαθαίνει όταν αναδεικνύονται νέες προοπτικές στην αντιμετώπιση των προβλημάτων και όταν οι νηπιαγωγοί ενισχύονται στο να μπορούν να βλέπουν τα πράγματα με «άλλα μάτια». Η λειτουργία της/του νηπιαγωγού ως κριτικού φίλου ξεκινά ως μια εσωτερική αναζήτηση στο πλαίσιο του επαγγελματικού ρόλου και μετουσιώνεται σε μια επαγγελματική σχέση που έχει διά βίου προοπτική.

- ως στοχαζόμενος επαγγελματίας: Σημαντική αφετηρία για τον αναστοχασμό των νηπιαγωγών αποτελεί η ανάγκη συνειδητής αντιμετώπισης των διλημμάτων που αφορούν τις καθημερινές αποφάσεις που μπορεί να επηρεάσουν τις ζωές των παιδιών. Ο αναστοχασμός ανατρέπει παγιωμένες αντιλήψεις και πρακτικές, καθώς εμπλέκει τις/τους νηπιαγωγούς σε έναν κύκλο δράσης που διευρύνει τις επιλογές και το ρεπερτόριο των στρατηγικών και πρακτικών που εφαρμόζουν.

- ως διαμεσολαβητής: Η/Ο νηπιαγωγός λειτουργεί ως ενδιάμεσος κρίκος ανάμεσα στο παιδί και τον κόσμο γύρω του. Καταγράφει, ερμηνεύει, επικοινωνεί και υποστηρίζει τις ιδέες, τις ανάγκες και τα επιτεύγματα των παιδιών στο σχολείο, αλλά και στα άλλα πλαίσια της καθημερινής εμπειρία τους, συντονίζοντας όλους τους εταίρους με στόχο την προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών για την ανάπτυξη, την εκπαίδευση και την ευημερία τους. Επιπλέον, αποτελεί φορέα ανταλλαγής μηνυμάτων, λεκτικών και μη λεκτικών, τόσο μεταξύ των μελών της σχολικής κοινότητας όσο και με δίκτυα σχολείων και φορείς. Έτσι, αναδεικνύεται σε διαμεσολαβητή διαπολιτισμικής επικοινωνίας.

- ως ηγέτης: Η/Ο νηπιαγωγός που έχει διοικητικά ηγετικό ρόλο στη σχολική μονάδα αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ποιότητα των μαθησιακών εμπειριών όλων των εμπλεκομένων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Μπορεί να συμβάλει στην προαγωγή της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου και στη δημιουργία ενός εργασιακού περιβάλλοντος που ενθαρρύνει τους/τις εκπαιδευτικούς να αξιοποιήσουν και να εξελίξουν στον μέγιστο βαθμό τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους, να συμμετέχουν σε συνεργατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, αναγνωρίζοντας τον σημαντικό ρόλο τους ως φορείς αλλαγής, στο πλαίσιο του κοινού οράματος.

Ε. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Η αξιολόγηση στο νηπιαγωγείο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της μαθησιακής διαδικασίας. Έχει αυθεντικό χαρακτήρα, καθώς λαμβάνει χώρα στο φυσικό πλαίσιο της μάθησης και αξιοποιεί πολλαπλές τεχνικές παρατήρησης και καταγραφής της μαθησιακής πορείας των παιδιών. Σκοπός είναι η ενδυνάμωση της μάθησης, η προαγωγή της ολόπλευρης ανάπτυξης κάθε παιδιού, καθώς και η ενίσχυση της ποιότητας και αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού έργου. Έχει διαμορφωτικό χαρακτήρα, στοχεύοντας στο να παράσχει τα κατάλληλα εργαλεία, ώστε όλοι όσοι εμπλέκονται στη μαθησιακή διαδικασία να αποκτούν σαφή εικόνα αναφορικά με το σημείο στο οποίο βρίσκεται η μαθησιακή πορεία, σε σχέση με τις εκάστοτε μαθησιακές επιδιώξεις. Δημιουργούνται, έτσι, οι προϋποθέσεις, ώστε να προσδιορίζονται κατάλληλα οι στόχοι, να σχεδιάζονται αποτελεσματικά τα επόμενα βήματα και να επιλέγονται οι στρατηγικές για την ικανοποίησή τους. Η αξιολόγηση οφείλει να είναι συνεχής, καθώς είναι εξαιρετικά σημαντικό να δίνεται ο χρόνος στα παιδιά να δείξουν όχι μόνο αυτά που ξέρουν και μπορούν να κάνουν, αλλά και τον τρόπο και τον ρυθμό που εξελίσσουν τις ικανότητές τους.

Η αξιολόγηση στο νηπιαγωγείο έχει περιγραφικό χαρακτήρα και αξιοποιεί την Παρατήρηση συμπληρωματικά με τον Ατομικό Φάκελο Προόδου, καταγράφοντας την πορεία μάθησης και ανάπτυξης του παιδιού, υπό το πρίσμα της κατάλληλης παιδαγωγικής τεκμηρίωσης. Οι νηπιαγωγοί, μέσω της Παρατήρησης, συλλέγουν δείγματα από την εμπλοκή και πορεία κάθε παιδιού στη μάθηση και από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των παιδιών. Το υλικό αυτό αναλύεται και ερμηνεύεται σε σχέση με τη μαθησιακή τους πρόοδο, αντλώντας παράλληλα χρήσιμες πληροφορίες για την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού προγράμματος. Μέσω του Ατομικού Φακέλου Προόδου, ως διαδικασίας, επιλέγονται, οργανώνονται και αποτιμώνται με συστηματικό τρόπο τεκμήρια προόδου που έχουν συλλεχθεί μέσω της Παρατήρησης. Συνδυάζονται οι πληροφορίες από πολλαπλές πηγές, δίνοντας μια ολοκληρωμένη εικόνα για τη μάθηση και την ανάπτυξη, όπως την αντιλαμβάνονται οι άμεσα εμπλεκόμενοι στη μαθησιακή διαδικασία. Η συμμετοχή των παιδιών στη διαδικασία της αξιολόγησης, στο πλαίσιο της αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης, είναι κομβικής σημασίας, καθώς με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσουν εσωτερικά κίνητρα για τη μάθηση και αποκτούν τον έλεγχο της μαθησιακής πορείας τους. Η συλλογή, από τους γονείς, δειγμάτων της προόδου που σημειώνει το παιδί και έξω από τα όρια του σχολικού περιβάλλοντος, διασφαλίζει την αποτύπωση της συνολικής εικόνας του παιδιού και της «συνέχειας» των μαθησιακών εμπειριών του. Η συνεργασία αυτή με τις οικογένειες των μαθητών/-τριών αποσκοπεί στην ανάπτυξη μιας ευρύτερης κουλτούρας αξιολόγησης, που ενισχύει τον αξιολογικό γραμματισμό όλων όσοι συμμετέχουν στη μαθησιακή διαδικασία. Επίσης, υποστηρίζει τις/τους νηπιαγωγούς να υιοθετήσουν πολιτισμικά ευαίσθητες και ενταξιακές πρακτικές αξιολόγησης, καθώς διευκολύνει την άρση περιορισμών που μπορεί να αφορούν τη γλώσσα, τις ιδιαιτερότητες και γενικότερα το κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο κάθε παιδιού.

Ο Ατομικός Φάκελος Προόδου, ως αποτέλεσμα, συνιστά ένα σημαντικό εργαλείο για τη συνεχή ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων φορέων, παιδιών, εκπαιδευτικών και γονέων, για τη μάθηση και την ανάπτυξη κάθε παιδιού. Οι νηπιαγωγοί μπορούν να αναπτύξουν τη δική τους προσέγγιση αναφορικά με τον Ατομικό Φάκελο Προόδου αξιοποιώντας τη βασική μεθοδολογία και τις αρχές του, επιλέγοντας μεταξύ των δύο μορφών του τη συμβατική ή ψηφιακή μορφή - Ψηφιακός Ατομικός Φάκελος Προόδου, ή συνδυάζοντας και τις δύο μορφές. Βασικά βήματα στην αξιολόγηση, πέρα από την επιλογή και οργάνωση των στοιχείων, αποτελούν η ανάλυση και ερμηνεία του υλικού αυτού, η ανατροφοδότηση και παρουσίαση των τεκμηρίων προόδου, με στόχο τη διαπίστωση της πορείας και των επιτευγμάτων κάθε παιδιού και τον προσδιορισμό στόχων βελτίωσης για τα παιδιά, τους/τις εκπαιδευτικούς και τους γονείς.

ΣΤ. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ

Α΄ Θεματικό Πεδίο: Παιδί και Επικοινωνία Α.1 Γλώσσα

Η γλώσσα ως σύστημα αρχών, κανόνων και συμβάσεων, αποτελεί κοινό δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, και μέσο προσωπικής ενδυνάμωσης σε όλους τους τομείς ανάπτυξης και κοινωνικής δραστηριοποίησης. Σκοπός της Θεματικής Ενότητας Γλώσσα είναι να καταστήσει τα παιδιά επιδέξιους και ενεργούς συμμετέχοντες στη μάθηση, ώστε να μπορούν να παράγουν νοήματα και να επικοινωνούν τις ιδέες τους για τον κόσμο.

Στη Θεματική Ενότητα Γλώσσα διαπλέκονται αρμονικά βασικές συνιστώσες της θεωρητικής προσέγγισης του αναδυόμενου γραμματισμού, οι οποίες και προσδιορίζουν τα περιεχόμενα μάθησης που εμπεριέχονται σε αυτή. Συμπληρωματικά, ενσωματώνονται αρχές των θεωρητικών προσεγγίσεων του λειτουργικού γραμματισμού, του ψηφιακού γραμματισμού, του οπτικού γραμματισμού και του κριτικού γραμματισμού εμπλουτίζοντας το περιεχόμενο της ενότητας. Στο πλαίσιο αυτό, τα παιδιά αναπτύσσουν ικανότητες που σχετίζονται με τους τέσσερις (4) βασικούς ρόλους που διαμορφώνουν την εγγράμματη ταυτότητά τους. Σύμφωνα με τον πρώτο ρόλο, τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τους διαφορετικούς τρόπους παραγωγής νοήματος, αλλά και τις συμβάσεις που διαπνέουν τη δομή των διαφορετικών κειμένων. Σύμφωνα με τον δεύτερο ρόλο, τα παιδιά εκπαιδεύονται, ώστε να κατανοούν τα κείμενα, χρησιμοποιώντας και εξελίσσοντας τα δικά τους νοητικά μοντέλα, όπως αυτά διαμορφώνονται μέσα από τις προγενέστερες εμπειρίες και γνώσεις. Σύμφωνα με τον τρίτο ρόλο, τα παιδιά χρησιμοποιούν και παράγουν κείμενα, ώστε να καλύψουν τις προσωπικές τους ανάγκες, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές και πολιτισμικές λειτουργίες που τα διαφορετικά κείμενα εξυπηρετούν. Ως προς τον τέταρτο ρόλο, τα παιδιά λειτουργούν ως κριτικοί αναλυτές των κειμένων, καθώς τα ερμηνεύουν μέσα από διαφορετικές οπτικές και αποφασίζουν ποιο από τα αναδυόμενα νοήματα είναι σημαντικό για αυτά, ενώ μπορεί να διατυπώνουν διαφωνίες ή αμφισβητήσεις, αλλά και αντιλαμβάνονται τα αίτια που οδήγησαν στη συγγραφή τους. Η Θεματική Ενότητα Γλώσσα διαρθρώνεται σε τρεις υποενότητες, οι οποίες αλληλοεπιδρούν και αλληλοσυμπληρώνονται:

α) Προφορική Επικοινωνία. Στοχεύει: i. στην ανάπτυξη των ικανοτήτων που αφορούν την κατανόηση και παραγωγή προφορικών κειμένων από τα παιδιά, ii. στην ανάπτυξη της μεταγλωσσικής τους επίγνωσης (ικανότητα συνειδητού ελέγχου των δομών της γλώσσας).

β) Γραπτή Επικοινωνία. Στοχεύει: i. στην ανάπτυξη των ικανοτήτων που αφορούν την κατανόηση γραπτών κειμένων και στην εμπλοκή των παιδιών σε πρακτικές ανάγνωσης, ii. στην εμπλοκή των παιδιών σε πράξεις γραφής, iii. στην κατάκτηση των εννοιών και των συμβάσεων των γραπτών κειμένων από τα παιδιά.

γ) Πολυγλωσσική Επικοινωνία. Στοχεύει: i. στην ενθάρρυνση της χρήσης των γλωσσών κατά την κατανόηση και την παραγωγή προφορικών κειμένων, ii. στην ενθάρρυνση της χρήσης των γλωσσών κατά την κατανόηση και την παραγωγή γραπτών κειμένων.

Η Θεματική Ενότητα Γλώσσα παρέχει τα εφόδια στα παιδιά για την κάλυψη των επικοινωνιακών τους αναγκών, τόσο σε επίπεδο κατανόησης όσο και σε επίπεδο παραγωγής κειμένων, λαμβάνοντας υπόψη και τις διαφοροποιημένες ανάγκες τους στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής επικοινωνίας, σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ευαισθητοποίηση στην περίπτωση μαθητών με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και την αξιοποίηση εναλλακτικών συστημάτων επικοινωνίας. Επίσης, αποτελεί συνδετικό κρίκο ανάμεσα στα Θεματικά Πεδία του Προγράμματος Σπουδών, προάγοντας τη μεταξύ τους διεπιστημονική διασύνδεση και παρέχοντας στα παιδιά τα απαραίτητα εφόδια για να εμπλακούν, με επάρκεια, σε μαθησιακές καταστάσεις που προάγουν την κατανόηση των περιεχομένων σε όλες τις Θεματικές Ενότητες.

Το παρόν Πρόγραμμα Σπουδών, κατά τα σχολικά έτη 2021-2022 και 2022-2023, θα εφαρμοσθεί πιλοτικά σε όλα τα Πειραματικά Νηπιαγωγεία της χώρας, σε συνδυασμό με τα ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών.

Από το σχολικό έτος 2023-2024 θα εφαρμοσθεί σε όλα τα Νηπιαγωγεία της χώρας.

Η απόφαση αυτή να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Μαρούσι, 8 Νοεμβρίου 2021